SÂBİT b. KAYS b. HATÎM

Evs kabilesinin Benî Zafer koluna mensuptur. Babası, Câhiliye devrinin ileri gelen şairlerinden olup İslâmiyet’in ilk yıllarında Mekke’ye geldiğinde Resûlullah onu dine davet etmiş, müslüman olan eşi Havvâ bint Yezîd b. Seken’den uzak durmasını ve ona iyi davranmasını istemişti. Bu konuda Resûl-i Ekrem’e söz veren Kays müslüman olmak için süre isteyerek Medine’ye döndü; fakat müslüman olamadan Evs ile Hazrec arasındaki savaşlarda öldü. Sâbit’in annesi Hz. Peygamber’e biat edenlerdendi. Sâbit b. Kays’ın sahâbîlerden Cemîle bint Sâbit b. Ebü’l-Aklah ile evlendiği, ancak daha sonra onu boşadığı kaydedilmektedir.

Uhud Gazvesi’nde büyük kahramanlıklar gösteren Sâbit b. Kays bu savaşta on iki yerinden yaralandı. Bundan dolayı Resûl-i Ekrem ona “hâsir” (cesur savaşçı) diye seslenerek iltifat etti (İbn Hacer, el-İṣâbe, I, 394). Resûlullah’ın bu gazvede kendisine “hâsir” diye hitap ettiği sahâbînin Sâbit’in kardeşi Yezîd b. Kays olduğu da rivayet edilmiştir (a.g.e., VI, 670). Sâbit b. Kays daha sonra birçok savaşa katıldı. Hz. Osman’ın hilâfet yıllarında Kûfe Valisi Saîd b. Âs halife ile görüşmek için Medine’ye giderken Sâbit’i yerine vekil bıraktı. Cemel, Sıffîn ve Nehrevan savaşlarında Hz. Ali’nin yanında yer aldı; Hz. Ali de onu Medâin’e vali tayin etti. Muâviye b. Ebû Süfyân’ın Kûfe valisi olan Mugīre b. Şu‘be, Hz. Ali taraftarı olması sebebiyle halifenin Sâbit’ten hoşlanmadığını bildiği için onu Medâin valiliğinden azletti. Sâbit’in bu görevinden azlinde Muâviye’ye ağır bir dille yazdığı mektubun da etkisi olmalıdır. Bu mektubunda Muâviye’ye halka zulmettiğini, hukuka saygı göstermediğini bildirmişti. Sâbit b. Kays’ın Muâviye’nin hilâfet yıllarında vefat ettiği kaydedilmekle birlikte ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Yevmü’l-Cisr’de ölen kardeşi Yezîd ile karıştırıldığı da olmuştur. Sâbit’in üç oğlu Ömer, Muhammed ve Yezîd Harre Savaşı’nda ölmüştür (63/683). Adî b. Sâbit diye kendisine nisbet edilen ve kızından torunu olan tâbiîn muhaddislerinden Adî b. Ebân b. Sâbit sika bir râvi olarak nitelendirilmektedir (Zehebî, I, 314).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2008 yılında İstanbul’da basılan 35. cildinde, 352 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.