KUREŞÎ

20 Şâban 696 (13 Haziran 1297) tarihinde doğdu. Büyük dedelerinden Ebü’l-Vefâ’ya nisbetle İbn Ebü’l-Vefâ diye de anılır. Ebü’l-Hasan İbnü’s-Savvâf, İmâdüddin İbnü’s-Sükkerî, Ebü’l-Abbas el-Haccâr, Sittülvüzerâ, Reşîdüddin İbnü’l-Muallim ve Kutbüddin el-Halebî’den hadis, Fahreddin Osman b. İbrâhim et-Türkmânî ile iki oğlu Alâeddin İbnü’t-Türkmânî ve Tâceddin İbnü’t-Türkmânî’den fıkıh öğrendi. Ayrıca Ebû Hayyân el-Endelüsî, İbn Seyyidünnâs, Radıyyüddin et-Taberî ve diğer birçok hocadan çeşitli konularda ders aldı. Hâfız ed-Dimyâtî de kendisine icâzet verdi. Fıkıh ve hadis başta olmak üzere birçok ilim dalında uzman oldu. Kaynaklarda güçlü bir hâfız ve büyük bir âlim olduğu, hadis ve fıkıh alanında tanınmış birçok kişinin kendisinden ders aldığı, güzel yazı yazdığı ve çeşitli kitapları istinsah ettiği kaydedilir. Ancak Tehẕîbü’l-esmâʾ adlı eserinin müellif hattı nüshası İbn Hacer’in, “Yazısı güzeldi, fakat mâhir değildi” şeklindeki tesbitini teyit eder mahiyettedir. Kureşî 7 Rebîülevvel 775 (27 Ağustos 1373) tarihinde Kahire’de vefat etti.

Eserleri. 1. el-Cevâhirü’l-muḍıyye fî ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. Hanefî ulemâsının hayatına dair günümüze ulaştığı bilinen büyük hacimli en eski çalışma olup 2000’i aşkın biyografiyi ihtiva etmektedir. Eser önce Haydarâbâd’da basılmış (I-II, 1332/1914), daha sonra Abdülfettâh Muhammed el-Hulv tarafından bu baskı ile üç yazma nüshası esas alınarak tenkitli neşri yapılmıştır (I-V, Kahire 1398-1408/1978-1988, 1413/1993).

2. el-ʿİnâye bi-maʿrifeti (fî taḫrîci) eḥâdîs̱i’l-Hidâye. Eserde, Burhâneddin el-Mergīnânî’nin Hanefî fıkhına dair el-Hidâye’sinin hadisleri tahriç edilerek hadis tekniği açısından değerlendirilmiştir. Müellif önsözde (vr. 1^b-2^a) Hanefîler’in hadis konusuna bakışları, hadisi delil olarak kullanmaları ve buna verdikleri önemle bu konuda Hanefîler’e yöneltilen eleştirilere temas eder. Tahâvî, Ebû Bekir er-Râzî (Cessâs) ve Kudûrî gibi mütekaddimîn Hanefî ulemâsının hadisleri değerlendirerek sahih ve zayıf olanları tesbit ettiklerine, sonraki âlimlerin ise bunlara güvenip araştırma yapmadıklarına işaret eden müellif, Ahmed b. İbrâhim es-Serûcî hariç el-Hidâye şârihlerinin de buna yönelmediğini görünce bu kitabı yazdığını, 727 (1327) yılında tamamlayıp 730’da temize çektiğini kaydeder. Eserin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’ndedir (Yenicami, nr. 261).

3. Tehẕîbü’l-esmâʾi’l-vâḳıʿa fi’l-Hidâye ve’l-Ḫulâṣa. el-Hidâye ile Hüsâmeddin Ali b. Ahmed er-Râzî’nin Muḫtaṣarü’l-Ḳudûrî’yi şerhettiği Ḫulâṣatü’d-delâʾil fî tenḳīḥi’l-mesâʾil adlı kitabında geçen âlimlerin kısaca tanıtıldığı eser alfabetik olarak düzenlenmiştir. Müellifin önsözde, daha önce el-Hidâye ile Ḫulâṣa üzerine yaptığı (aş.bk.) iki çalışmayı tamamlayıcı mahiyette olduğunu belirttiği bu eserin müellif hattı nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Yenicami, nr. 872, vr. 90^a-141^b).

Kureşî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: eṭ-Ṭuruḳ ve’l-vesâʾil ilâ maʿrifeti eḥâdîs̱i Ḫulâṣati’d-delâʾil (Hüsâmeddin er-Râzî’nin adı geçen eserindeki hadislerin tahrîcine dair olup el-Hidâye’nin hadisleriyle ilgili eserin önsözünde belirttiği üzere onunla birlikte telifini tamamlamıştır); Şerḥu Ḫulâṣati’d-delâʾil; Tehẕîbü’l-esmâʾi’l-vâḳıʿa fî kütübi aṣḥâbine’l-ʿulemâʾ (el-ʿİnâye adlı kitabının önsözünde işaret ettiği bu çalışma Hanefî imamlarının eserlerinde geçen sahâbe, tâbiîn, Hanefî imamları ve talebelerinin isimlerini ihtiva eder); Tertîbü Tehẕîbi’l-esmâʾ ve’l-luġāt; el-Ḥâvî fî beyâni âs̱âri’ṭ-Ṭaḥâvî (Meʿâni’l-âs̱âr’ın hadislerini tahriç etmiştir); el-İʿtimâd fî şerḥi’l-İʿtiḳād (Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin ʿUmdetü’l-ʿaḳāʾid’inin şerhidir); ed-Dürerü’l-münîfe fi’r-red ʿalâ İbn Ebî Şeybe fîmâ evredehû ʿalâ Ebî Ḥanîfe (İbn Ebû Şeybe’nin el-Muṣannef’inde Ebû Hanîfe’ye yönelttiği eleştirilerine reddiyedir); el-Bustân fî menâḳıbi’n-Nuʿmân; el-Vefeyât; el-Muḫtaṣar fî ʿulûmi’l-ḥadîs̱. Kureşî’nin ayrıca müellefe-i kulûba dair bir eseri olduğu kaydedilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2002 yılında Ankara’da basılan 26. cildinde, 441-442 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.