https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnuz-zaguni
455 Cemâziyelevvelinde (Mayıs 1063) doğdu. Bağdat’a bağlı Zâgūnî köyüne nisbetle İbnü’z-Zâgūnî diye anıldı. Ebü’l-Ganâim İbnü’l-Me’mûn, Ebü’l-Hüseyin İbnü’n-Nâkūr, Ebû Muhammed İbn Hezârmerd es-Sarîfînî, Ebû Ca‘fer İbnü’l-Müslime gibi âlimlerden ilim tahsil etti. Özellikle fıkıh ve usulü, hadis, kıraat alanlarında yetişen İbnü’z-Zâgūnî aynı zamanda etkili bir hatip ve vâizdi. Kendisinden Ebü’l-Kāsım İbn Asâkir, Ebû Mûsâ el-Medînî, Sadaka b. Hüseyin, Ebû Tâhir es-Silefî, Ömer b. Taberzed, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî gibi şahsiyetler ders aldı ve rivayette bulundu. Devrinde Hanbelî mezhebinin önde gelen âlimlerinden biri olan ve hadis münekkitlerince güvenilir kabul edilen İbnü’z-Zâgūnî 16 Muharrem 527’de (27 Kasım 1132) Bağdat’ta vefat etti ve İmam Ahmed Kabristanı’na defnedildi (İbn Receb, I, 182).
Kelâm metoduna karşı çıkan ve dinle felsefeyi bir araya getirmek isteyenlerin her ikisine muhalefet etmek durumunda kalacağını, dolayısıyla Selef yolundan gitmenin en güvenilir yol olduğunu ileri süren İbnü’z-Zâgūnî (Zehebî, Mîzânü’l-iʿtidâl, III, 144), katı Selefî yaklaşımından dolayı öğrencisi İbnü’l-Cevzî tarafından tenkit edilmiş ve Müşebbihe gibi düşünmekle suçlanmıştır (Âmine Muhammed Nusayr, s. 49). Fıkıhta ise Hanbelî mezhebi içinde farklı ictihadlarda bulunmuş ve bazı şâz görüşleri savunmuştur (İbn Receb, I, 182-184).
Eserleri. 1. et-Telḫîṣ fi’l-ferâʾiż (Berlin Staatsbibliothek, nr. 4690).
2. Târîḫ. Sâbit b. Kurre es-Sâbî’nin eserinin zeyli olup Halife Müsterşid-Billâh’ın hilâfete gelmesinden kendi ölümüne kadar olan olayları ihtiva eden kitabın bir parçası Berlin Staatsbibliothek’te bulunmaktadır (DMBİ, III, 610).
Kaynaklarda İbnü’z-Zâgūnî’ye el-İḳnâʿ, el-Vâżıḥ, el-Ḫilâfü’l-kebîr, el-Müfredât, Ġurerü’l-beyân fî uṣûli’l-fıḳh, el-Fetâvâ, Menâsikü’l-ḥac, ed-Devr ve’l-veṣâyâ, el-Îżâḥ fî uṣûli’d-dîn, Mesâʾil fi’l-Ḳurʾân, Maḳāle fi’l-ḥarf ve’ṣ-ṣavt gibi eserlerle Dîvânü ḫuṭab ve ʿAvîṣu’l-mesâʾili’l-ḥisâbiyye adlı bazı kitaplar da nisbet edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam (Atâ), XVII, 278-279.
Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, III, 126-127.
İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, II, 53.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIX, 605-607.
a.mlf., Mîzânü’l-iʿtidâl, III, 144.
Safedî, el-Vâfî, XXI, 294.
Yâfiî, Mirʾâtü’l-cenân, III, 252.
İbn Receb, eẕ-Ẕeyl ʿalâ Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile, Beyrut, ts. (Dârü’l-ma‘rife), I, 180-184.
Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aḥmed (nşr. Abdülkādir el-Arnaût v.dğr.), Beyrut 1997, III, 109-112.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 290; II, 2001.
Ahlwardt, Verzeichniss, IV, 189-190.
Âmine Muhammed Nusayr, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî: Ârâʾühü’l-kelâmiyye ve’l-aḫlâḳıyye, Beyrut 1407/1987, s. 48-49.
Ali Ekber Ziyâî, “İbn Zâġūnî”, DMBİ, III, 610.
