İBNÜ’n-NETTÂH

Basra’da doğdu. Dedesi Nettâh’a nisbetle İbnü’n-Nettâh diye meşhur oldu. Nettâhî nisbesi (Sem‘ânî, V, 505) ve Ebü’t-Teyyâh lakabıyla da anılır (İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, IX, 227). Kureşî nisbesini Hâşimoğulları’nın âzatlısı olması dolayısıyla almıştır. İbnü’n-Nettâh, ilk eğitimini Basra’da babasından aldıktan sonra Bağdat’a giderek Ebû Seleme Muhammed b. Abdullah el-Ensârî, Ebû Âsım en-Nebîl, Mu‘temir b. Süleyman, Ertât b. Hâtim, Hasan b. Meymûn gibi şahsiyetlerden hadis öğrendi. Tarih alanında ise Vâkıdî, Ebû Ubeyde Ma‘mer b. Müsennâ ve Ebü’l-Hasan el-Medâinî’den istifade etti. Öğrencileri arasında İbn Ebü’d-Dünyâ, Ahmed b. Ali el-Cezzâr, Bişr b. Mûsâ el-Esedî, Heysem b. Halef ed-Dûrî ve İbn Nâciye’yi saymak mümkündür. Kaynaklarda İbn Şâhin’e dayanılarak İbnü’n-Nettâh’ın 252 (866) yılında vefat ettiği kaydedilmektedir. Çağdaş yazarlardan Abbas el-Azzâvî ise onun vefat tarihini 242 (856) olarak vermiştir.

İbnü’n-Nettâh hadisçiliği yanında tarihçi, nesep âlimi siyer ve megāzî râvisi olarak da meşhur olmuş, ayrıca İbrâhim b. Zâdân b. Sinân el-Basrî’den “hikâye”ler naklettiği belirtilmiştir (İbnü’n-Nedîm, s. 120). İbn Hibbân onu sika kabul etmiş ve es̱-S̱iḳāt’ında biyografisine yer vermiştir. İbn Hacer de hakkında sadûk terimini kullanmıştır. İbnü’n-Nettâh’ın muhaddislerce güvenilir sayılması kendisinin tarihçiliğine olan güveni de arttırmıştır. Zehebî, Bahşel ve Rezzâz lakaplarıyla tanınan Eslem b. Sehl’in kendisinden naklettiği uydurma bir rivayet dolayısıyla İbnü’n-Nettâh’a Mîzânü’l-iʿtidâl’inde yer vermiş ve bu rivayetin Eslem’den kaynaklanan bir vehim olduğunu ifade etmiştir (III, 582).

Abbâsî Devleti’ne dair nesir türünde kitap yazan ilk müellifin İbnü’n-Nettâh olduğu ileri sürülmektedir (Abbas el-Azzâvî, s. 239). Ancak günümüze ulaşıp ulaşmadığı kesin biçimde tesbit edilemeyen bu eserin orijinal bir çalışma mı, yoksa aynı konuya dair bir eser yazdığı kaydedilen Heysem b. Adî, İbnü’n-Nasrî (Rosenthal, s. 89) veya Ebü’l-Hasan el-Medâinî’nin eserlerinin ilâvelerle geliştirilmiş bir versiyonu mu olduğu belirlenememiştir. Abdülazîz ed-Dûrî, Bağdat Mektebetü medreseti Ebî Hanîfe’de bulunan müellifi meçhul bir yazmayı Aḫbârü’d-Devleti’l-ʿAbbâsiyye ve fîhi aḫbârü’l-ʿAbbâs ve veledih adıyla neşretmiş, eserin İbnü’n-Nettâh’a aidiyetinin kuvvetle muhtemel olduğunu ileri sürmüştür (Aḫbârü’d-Devleti’l-ʿAbbâsiyye ve fîhi aḫbârü’l-ʿAbbâs ve veledih, neşredenin girişi, s. 16). Hz. Abbas’tan itibaren Abbâsî hânedanına mensup kişilerin hayatını ve yaşadıkları ibretli olayları anlatan eserin başından birkaç sayfasıyla son kısmının eksik olduğu anlaşılmaktadır. İbnü’n-Nettâh’a kaynaklarda er-Red ʿalâ Ebî ʿUbeyde fî Kitâbi’d-Dîbâc, Kitâbü Efḫâẕi’l-ʿArab, Kitâbü Ensâbi Ezdi ʿUmân, Kitâbü’l-Büyûtât, Kitâbü Maḳteli Zeyd b. ʿAlî adlı eserler de nisbet edilmektedir (İbnü’n-Nedîm, s. 120).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2000 yılında İstanbul’da basılan 21. cildinde, 178-179 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.