https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-battal-el-kurtubi
Aslen Kurtubalı (Córdoba) olup İbnü’l-Leccâm (bazı kaynaklarda Lahhâm) diye de anılır. Ailesinin iç karışıklıklar yüzünden taşındığı Belensiye’de (Valencia) tahsilini tamamladıktan sonra Lûrka (Lorca) Kalesi’ne kadı tayin edildi ve bir müddet burada görev yaptı. Ebû Ömer et-Talemenkî, Ebû Ömer İbn Afîf, Ebü’l-Mutarrif el-Kanâziî el-Kurtubî, Yûnus b. Abdullah b. Mugīs el-Kurtubî, Kadı Mühelleb b. Ebû Sufre, Ebû Muhammed İbn Bennûş, Kādılkudât Ebü’l-Velîd İbnü’s-Saffâr ve İbnü’l-Faradî gibi âlimlerden ders aldı. Talebeleri arasında Ebû Dâvûd el-Mukrî ve Abdurrahman b. Beşerî gibi şahsiyetler bulunmaktadır. Muhaddis olması yanında Mâlikî fıkhını da bilen İbn Battâl itikadda Eş‘arî mezhebini benimsemişti; zekâsı, güçlü hâfızası ve güzel yazısıyla tanınırdı. 29 Safer 449’da (7 Mayıs 1057) Belensiye’de vefat etti. Vefat tarihi bazı kaynaklarda 444 (1052) olarak da zikredilmektedir.
İbn Battâl’in Şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣahîḥ’i (Şerḥu İbn Baṭṭâl ʿalâ Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî) Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’nin ilk şerhlerinden olup aynı eser için daha sonra yazılan şerhlerin vazgeçilmez kaynağı olmuştur. İbn Hacer Fetḥu’l-bârî’de, Aynî ʿUmdetü’l-ḳārî’de bu eserden faydalanmış, Aynî onun metodunu kendi şerhine esas almıştır. Eserde önce şerhedilecek hadisin râvileri hakkında bilgi verilmiş, hadisin izahı yapıldıktan sonra Mâlikî fıkhı esas olmak üzere hadisten elde edilen fıkhî hükümler kaydedilmiştir. Eserin I, III ve IV. ciltleri Mektebetü’l-Ezher’de (Şeyh Muhammed el-Emîr, nr. 3837 [53105]), II. cildinin 776’da (1374) istinsah edilen bir nüshası Fas Karaviyyîn (eski nr. 423, 245 varak [bk. M. Âbid el-Fâsî, I, 141]) ve Princeton Üniversitesi (nr. 1349), V. cildi Dublin’de Chester Beatty (nr. 4785) kütüphanelerindedir (Ziriklî, IV, 285; M. Âbid el-Fâsî, I, 141-142). Ayrıca Mağrib neshiyle tahminen VIII. (XIV.) yüzyılda yazılmış baş tarafı noksan I. cildi Medine’de el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye’de (nr. 38) ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde (Medine, nr. 230, 261 varak), ilk iki cildi Manisa İl Halk Kütüphanesi’nde (nr. 211/1, 293 varak, 211/2, 292 varak), dört ciltten oluşan bir nüshası Kahire’de Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de (Tal‘at, Hadis, nr. 856) bulunmaktadır. Fuat Sezgin’in Merakeş İbn Yûsuf Kütüphanesi’nde (nr. 485) olduğunu haber verdiği yazma ise (GAS, I, 118) bu kütüphanenin yeni katalogunda görülmemektedir. İbn Battâl’in bunun dışında ez-Zühd ve’r-reḳāʾiḳ ve el-İʿtiṣâm fi’l-ḥadîs̱ adlı iki eserinden söz edilmekteyse de bunların günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.
BİBLİYOGRAFYA
Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik (nşr. Saîd Ahmed A‘râb), Rabat 1403/1983, VIII, 160.
İbn Beşküvâl, eṣ-Ṣıla, II, 414.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVIII, 47-48.
a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 441-460, s. 233-234.
a.mlf., el-ʿİber, III, 219.
Safedî, el-Vâfî, XXI, 79-80.
İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb, II, 105-106.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 119, 546.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, III, 283.
Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 115.
Brockelmann, GAL Suppl., I, 261.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, VII, 87.
Karatay, Arapça Yazmalar, II, 42.
Sezgin, GAS, I, 118.
M. Âbid el-Fâsî, Fihrisü maḫṭûṭâti Ḫizâneti’l-Ḳaraviyyîn, Dârülbeyzâ 1399/1979, I, 141-142.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), IV, 285.
Sıddîk b. Arabî, Fihrisü maḫṭûṭâti Ḫizâneti İbn Yûsuf bi-Merrâküş, Beyrut 1414/1994.
Fuâd Seyyid, “Nevâdirü’l-maḫṭûṭât fî Mektebeti Ṭalʿat”, MMMA (Kahire), III/2 (1377/1957), s. 231.
“Min nevâdiri’l-maḫṭûṭât: Kitâbü Şerḥi İbn Baṭṭâl”, ME, LV/1 (1982), s. 104-106.
el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, I, 324.
İlişkili Maddeler
Görseller
