HITTI, Philip Khuri

24 Haziran 1886’da Beyrut yakınlarındaki Şimlân (Şimian) köyünde doğdu; Mârûnî Kilisesi’ne mensup bir hıristiyan Arap’tır. İlk öğrenimini Şimlân’da tamamlamasının ardından ortaokulu ve liseyi Sûkulgarp’ta bulunan Amerikan mektebinde okudu (1903). Bu mektepte üç yıl öğretmenlik yaptıktan sonra 1906’da Beyrut Amerikan Üniversitesi’ne kaydoldu. Buradan mezun olunca (1908) aynı üniversitede tarih dersleri verdi. 1913 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek Columbia Üniversitesi’nde (New York) Richard Gottheil’in yanında Belâzürî’nin Fütûḥu’l-büldân adlı eserinin ilk yarısını İngilizce’ye çevirerek doktor unvanını aldı (1916) ve 1920’ye kadar bu üniversitede Department of Oriental Languages’de öğretim görevlisi olarak bulundu. Aynı yıl Amerika Birleşik Devletleri’nde vatandaşlığa kabul edildi ve Beyrut’a dönüp okuduğu üniversitede tarih dersleri verdi (1920-1925). 1926’da Princeton Üniversitesi’ne (New Jersey) geçti. 1936’da profesör oldu. 1941’de Department of Oriental Languages and Literatures’de başkan vekilliğine ve 1944’te başkanlığına getirildi. 1954 yılında emekliye ayrıldı. 24 Aralık 1978 tarihinde Princeton’da uzun süren bir hastalıktan sonra öldü.

1947’den itibaren Ortadoğu araştırmaları konusunda başlatılan bir akademik çalışmalar dizisinin çeşitli Amerikan üniversitelerinde yer almasını ve yetiştirdiği öğrencilerin bu öğretim zincirine önemli katkılarda bulunmasını sağlayan Hitti, Amerika’da Arap tarihi ve İslâm kültürü alanlarında başta gelen otoritelerden biri sayılmıştır. Emekliliğinden sonra Harvard (Cambridge) ve Princeton üniversiteleriyle bazı Güney Amerika üniversitelerinde misafir öğretim üyesi olarak İslâm tarihi dersleri vermiş, American Oriental Society, American Historical Association gibi akademik kurumların ve ayrıca Linguistic Society of America’nın üyeliğinde bulunmuştur.

Hitti, Arap kültürü ve tarihinin Amerikan üniversiteleri tarafından önemle ele alınmasında büyük rol oynamış, Amerika Birleşik Devletleri içinde ve dışında kültürel, sosyal ve hatta bazı siyasî teşekküllerde kuruculuk, idarecilik ve üyelik yapmıştır. Bunlar arasında Syrian Educational Society’nin kuruculuğu ve başkanlığı, Donations for Education in the Near East’in sekreterliği, American Oriental Society’nin müdürlüğü, Ford Foundation’ın danışmanlığı, American Friends of the Middle East, American Historical Association, American Oriental Society, el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî bi-Dımaşk, Bombay Islamic Research Association gibi kuruluşların üyelikleri ve Bombay Indo-Arap Culture Association’ın şeref üyeliği bulunmaktadır (Hitti’nin bağlantılı olduğu organizasyonların tam listesi için bk. The World of Islam, s. 4-5). Katıldığı ve görev aldığı siyasî teşekküller arasında da Cultural Commission of the East and West Council of the Syrian and Lebanese American Federation of the Eastern States üyeliğiyle American Middle East Relief ve Committee on Near Eastern Studies of the American Council of Learned Societies’in başkanlıkları sayılabilir. Bunlardan başka II. Dünya Savaşı sırasında ordunun özel Arapça ve Türkçe kurslarını idare etmiş, savaşın sonlarına doğru Birleşmiş Milletler’in kuruluş çalışmaları kapsamında toplanan San Francisco Konferansı’nda bazı Arap devletlerinin danışmanlığını yapmıştır.

Bütün bu faaliyetleri, özellikle de İngilizce ve Arapça olarak kaleme aldığı çok sayıdaki eseri vasıtasıyla bir yandan Amerikan-Arap dostluğunun gelişmesi, bir yandan da Amerikan kültür politikalarının Arap dünyasında önem kazanıp benimsenmesi hususunda oynadığı rol sebebiyle Hitti’ye bazı şeref pâyeleri tevcih edilmiştir. Hitti adının 1940 yılında New York’taki Milletlerarası Sergi Salonu duvarlarına, demokrasiye büyük hizmet vermiş on iki ünlü kişiyle birlikte hakkedilmiş olması ve Princeton Üniversitesi’nin Near Eastern Studies bölümünde okuyan Arap öğrencilere verilmek üzere 1945’ten itibaren bir Hitti bursu ihdas edilmesi bunlar arasında yer alır. Kendisine Lübnan hükümeti tarafından Şeref ve Urz madalyaları, Suriye ve Mısır hükümetleri tarafından liyakat nişanları, Princeton ve Beyrut Amerikan üniversiteleri tarafından fahrî doktorluk unvanları verilmiştir. Ayrıca meslektaşları ve talebeleri onun adına bir armağan kitap yayımlamışlardır (The World of Islam: Studies in Honour of Philip K. Hitti [ed. J. Kritzeck – R. B. Winder], London 1959).

Hitti özellikle Arap tarihi, kültürü, dil ve edebiyatı ile İslâm dini üzerinde ilmî araştırma mahsulü eserler ortaya koymuş seçkin bir şarkiyatçıdır. Lübnan’daki gençlik yıllarının II. Abdülhamid’in iktidarda bulunduğu zamana rastlaması ve Osmanlı Devleti’nde İttihat ve Terakkî Fırkası’nın icra gücünü ele geçirdiği yıl (1908) Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden mezun olması, onun o dönemde Ortadoğu aydınlarını etkisi altına almaya başlayan Arap milliyetçiliği fikrinin tesirinde kalmasına yol açmış, Amerika’da doktora yapması da etkilendiği bu fikri, ilmîlik ve aklîlik temelleri üzerine oturtabilmesine imkân sağlamıştır. Amerika Birleşik Devletleri’nde Sâmî diller ve edebiyatları ile Arap tarihi, kültürü ve arkeolojisi üzerinde oluşmuş bilgi birikimini kolaylıkla devralarak özümsemiş ve yayımladığı eserlerde bu dillerde mevcut ana kaynaklara başvurabildiğini göstermiştir.

Bugünün müslüman Arap ilim çevrelerinde Hitti birbirinden farklı görüşlerle anılmaktadır. Bunların bazılarında ilme olan hizmetleri dolayısıyla sitayişkâr cümleler kullanılırken (Abdülcelîl et-Temîmî, sy. 45-46, s. 155 vd.) bazılarında kendisi kötü niyetli bir şarkiyatçı, tarihî gerçekleri değiştirip olayları saptıran bir araştırmacı yahut İslâm düşmanlığı ile dolu bir hıristiyan Arap olarak tanıtılmaktadır (M. Abdülfettâh Aliyyân, s. 35-36). Aleyhinde bulunanlar arasında en ağır eleştirileri yapanlardan Mustafa es-Sibâî onun hakkında şunları yazmaktadır: “Philip Hitti ... en katı İslâm düşmanlarındandır. Amerika’da Arap meselelerini savunuyormuş gibi görünürse de kendisi, Amerikan Dışişleri Bakanlığı’nın Ortadoğu işlerindeki gayri resmî danışmanıdır. Sürekli olarak İslâm’ın insanlık kültürünü kurmadaki rolünü küçültmeye çalışır ve müslümanlara herhangi bir üstünlüğün verilmesinden hoşlanmaz. Meselâ 1948’de yayımlanan The Encyclopaedia Americana’nın “Arap Edebiyatı” maddesinde şunları yazmıştır: ‘Yeni edebî hayatın belirtileri ancak XIX. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmaya başladı. Bu yeni hareketin önderlerinin çoğu, Amerikan misyonerlerinin faaliyetleri sayesinde öğrenim gören ve onlardan ilham alan Lübnanlı hıristiyan Araplar’dır’. Hitti’nin İslâm’ın ve müslümanların üstünlüğünü küçümseme girişimleri sadece modern asra özgü değildir, İslâm tarihinin bütün dönemlerine de yansır” (el-İstişrâḳ ve’l-müsteşriḳūn, s. 33-34).

Eserleri. Hitti’nin Arapça ve İngilizce yirmi bir kitabı yayımlanmış, bunlar kısmen veya tamamen Japonca dahil on sekiz dile tercüme edilmiştir. Bunlardan başka 500’e yakın makale ve inceleme yazısı ile The Encyclopaedia of Islam, Encyclopaedia Britannica, The Encyclopaedia Americana ve diğer bazı ansiklopedilerde yayımlanmış çeşitli maddeleri bulunmaktadır; ayrıca Webster’s Dictionary’nin de hazırlayıcıları arasında yer alıyordu.

Hitti’nin en önemli kitabı, on iki dile çevrilen ve bütün dünyada pek çok baskısı yapılmış olan History of the Arabs’tır. İlk defa 1937’de yayımlanan ve günümüze kadar sadece İngilizce’de otuza yakın baskısı yapılan eser Siyâsi ve Kültürel İslâm Tarihi adıyla Türkçe’ye de çevrilmiştir (trc. Salih Tuğ, I-IV, İstanbul 1980-1981; 2. bs., İstanbul 1995). History of the Arabs, Türkiye dahil dünyanın birçok üniversitesinde siyasî ve kültürel İslâm tarihi alanında faydalanılan önemli eserlerden biridir. The Cambridge History of Islam (1970), Ira Lapidus’un A History of Islamic Societies (1988) ve Albert Hourani’nin A History of the Arab Peoples (1991) adlı eserlerinin yayımlanmasıyla önemi nisbeten azalan bu kitap, adı geçen eserlerin neşrine kadar yaklaşık yarım asırlık dönemde dikkate değer bir etkiye sahip olmuştur. İngilizce’de Arap tarihini bir bütün olarak ele alan ilk eserlerden olması ayrıca önemini artırmaktadır.

Hitti’nin diğer başlıca yayınları da şunlardır: The Origins of the Islamic State (New York 1916; Belâzürî’nin Fütûḥu’l-büldân’ının kısmî İngilizce tercümesidir); The Semitic Languages Spoken in Syria and Lebanon (1922); The Syrians in America (New York 1924); Syria and the Syrians (New York 1926); An Arab-Syrian Gentleman and Warrior in the Period of the Crusades: Memoirs of Usāmah Ibn Munqidh (New York 1929); The Origins of the Druze People and Religion (New York 1928); History of the Arabs (London 1937); The Arabs: A Short History (Princeton 1943, 1944; London 1948, 1950; Chicago 1956); History of Syria, Including Lebanon and Palestine (London 1951); Lebanon in History (London 1957); Syria: A Short History (London 1959); The Near East in History (1961); Islam and the West (1962); Short History of Lebanon (1965); Short History of the Near East (New Jersey 1966); A Short History of Syria (1967); Makers of Arab History (1968); Islam: A Way of Life (1970); Capital Cities of Arab Islam (1973; eserlerinin bir listesi için bk. The World of Islam, s. 10-37).

Hitti bazı eserlerini Arapça kaleme aldığı gibi yukarıda anılan eserlerinden bir kısmı da Arapça’ya tercüme edilmiştir (a.g.e., s. 10-14). Ayrıca Abdürrezzâk b. Rızkullah er-Res‘anî’nin Muḫtaṣaru Kitâbi’l-Farḳ beyne’l-fıraḳ (Kahire 1924), Süyûtî’nin Naẓmü’l-ʿiḳyân fî aʿyâni’l-aʿyân (New York 1927), Üsâme b. Münkız’ın Kitâbü’l-İʿtibâr’ını (Princeton 1930) neşretmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 18. cildinde, 163-165 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.