FITZGERALD, Edward

31 Mart 1809’da Suffolk Kontluğu’nun idare merkezi olan Ipswich şehri yakınlarındaki Bredfield köyünde varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Ailesi 1816’da Fransa’ya giderek bir süre Saint Germain ve Paris’te ikamet etti. 1818’de annesinin babası John Fitzgerald’ın ölümü üzerine İngiltere’ye döndüler. Annesi, büyük bir zenginliğe sahip babasının tek vârisi olduğundan aile onun soyadını kullandı. Fitzgerald, Suffolk’ta Bury Saint Edmunds şehrindeki King Edward VI Grammar School’da (1821) okuduktan sonra 1826’da girdiği Cambridge’deki Trinity College’ı 1830’da bitirdi. Bu sırada, sonraları İngiltere’nin en meşhur şairlerinden olacak Alfred Tennyson, büyük romancılardan biri olacak William Makepeace Thackeray ve tarihçi Thomas Carlyle ile arkadaşlık kurdu. Maddî durumu çok iyi olduğu halde gösterişten uzak bir yaşam sürdü. 1844 yılında genç dilbilimci Edward Byles Cowell ile tanıştı. 1845’te şair Bernard Barton’un kızıyla yaptığı evliliği ancak bir yıl sürdürebildi. Cowell’in teşvikiyle yazmaya başlayan Fitzgerald, 1851’de Euphranor ve 1852’de aforizmalar antolojisi olan Polonius: A Collection of Wise Saws and Modern Instances adlı eserlerini yayımladı. Aynı yıl babasını kaybetti. Aforizmalarla ilgisi onun Ömer Hayyâm’ın şiirleriyle ilgilenmesine yol açtı. Cowell’den aldığı İspanyolca dersleri bu dilden çevirdiği Six Dramas of Calderon’un yayımıyla 1853’te ilk meyvesini verdi. Yine Cowell’den ilk Farsça derslerini 1852’de aldı ve bu dilde ilk çalışması Câmî’nin Selâmân ü Ebsâl’in tercümesi oldu (1856). Ardından Hayyâm’ın şiirleri üzerine çalışmaya başladı. 1857’de görev için Kalküta’ya giden Cowell, Fitzgerald’da bulunan ve 158 rubâî içeren Bodleian Library nüshasından başka ona Asiatic Society Kütüphanesi’ndeki 516 rubâîlik bir yazma daha yolladı. Hayyâm’a ait ilk rubâîlerin çevirisi 1858’de Fraser dergisinde yayımlandı. 1859’da çeviriler kitap halinde basıldı. Farsça kafiye sistemine hâkimiyeti Fitzgerald’ı Ömer Hayyâm rubâîlerini çevirmede başarıya ulaştırdı. Daha sonraki yıllarda her baskıya yeni şiirler ekleyerek rubâîleri yayımlamaya devam etti. Bu arada Ferîdüddin Attâr’ın Manṭıḳu’ṭ-ṭayr’ını tercüme etti ve İspanyol yazarı Pedro Calderon de la Barca’nın oyunlarını İngilizce’ye çevirmeyi sürdürdü. 1861’den sonra yaşamına yeni bir ilgi alanı olarak deniz merakı girdi. Satın aldığı bir yat ile 1871 yılına kadar yazları kıyı şehri Lowestoft’ta geçirdi. 1877 ve 1878’de Ipswich Journal’da Effigy (E.F.G.) imzasıyla yazılar yazdı. 14 Haziran 1883 tarihinde bir ziyaret için gittiği Norfolk’ta öldü.

Eserleri: The Table-Talk of John Selden (S. W. Singer’in biyografik önsözüyle, London 1847); Euphranor, A Dialogue on Youth (London 1851, 1906); Polonius: A Collection of Wise Saws and Modern Instances (London 1852); Letters and Literary Remains of Edward Fitzgerald (ed. William Aldis Wright, I-III, London 1889; I-VII, New York 1966); Letters of Edward Fitzgerald (I-II, London 1894; ed. Alfred McKinley ve A. Burdick Terhune, I-IV, Princeton 1980); Letters of Edward Fitzgerald To Fanny Kemble, 1871-1883 (ed. William Aldis Wright, London 1895); Miscellanies (ed. W. A. Wright, London 1900); The Variorum and Definitive Edition of the Poetical and Prose Writings of Edward Fitzgerald (der. George Bentham, I-VII, New York 1902, 1967); Dictionary of Madame de Sevigne (ed. Mary Eleanor Fitzgerald Kerrich, I-II, London 1914); Selected Works (ed. Joanna Richardson, Cambridge 1962).

Tercüme. 1. Pedro Calderon de la Barca, Six Dramas of Calderon (London 1853); Eight Dramas of Calderon (London 1906, 1921; Urbana 2000); The Mighty Magician. “Such Stuff As Dreams Are Made Of” (London 1865).

2. Bernard Barton, Poems and Letters (London 1853).

3. Abdurrahman-ı Câmî, Salaman and Absal (özet halinde nazmen, London 1856; Ferîdüddin Attâr’ın Bird Parliament [Manṭıḳu’ṭ-ṭayr] adlı eseriyle, Boston 1899; Hayyâm’ın Rubâʿiyyât’ıyla birlikte, London 1879; New York 1891; Chicago 1900).

4. Ömer Hayyâm, Rubaiyat of Omar Khayyam. The Astronomer Poet of Persia (London 1859; August Henkel’in renkli resimleriyle, New York 1929; nşr. Sir E. Denison Ross, London 1938; nşr. Jerome H. Buckley, New York 1962; nşr. Christopher Decker, Charlottesville 1997; Farsça metin, İngilizce tercüme, J. B. Nicolas’ın Fransızca tercümesiyle birlikte, Los Angeles 1997).

5. Aeschylus, Agamemnon (London 1876).

6. Ferîdüddin Attâr, Bird Parliament (Manṭıḳu’ṭ-ṭayr) (Letters and Literary Remains of Edward Fitzgerald içinde, ed. W. Aldis Wright, I-III, London 1889) (eserlerinin daha sonraki baskıları için bk. A Bookman’s Catalogue, I, 253-257).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 456-457 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.