https://islamansiklopedisi.org.tr/el-mesrik
1897 yılında Arap dili ve edebiyatı âlimi Luvîs Şeyho tarafından kurulmuştur. İlk sayısı 1898’de çıkan derginin amacı başta Lübnan olmak üzere Doğu toplumlarının dinî, tarihî ve kültürel yapısını incelemek, edebiyat, felsefe ve hıristiyan düşüncesi tarihinin yanı sıra jeoloji, astronomi, matematik ve tıp tarihiyle ilgili araştırmalar yapmak ve bu alanlarla ilgili yazma eserleri neşretmek şeklinde belirlenmiştir.
Derginin editörlüğünü 1927’de ölümüne kadar Luvîs Şeyho yapmış, bu görevi daha sonra Henri Lammens, Rene Mouterde ve İğnâtiyûs Abduh Halîfe el-Yesûî yürütmüştür. Başlangıçta ayda iki sayı olarak yayımlanan derginin yayım periyodunda çeşitli dönemlerde değişiklikler yapılmıştır. 1908 yılından itibaren aylık, 1934’ten sonra üç ayda bir, 1951’den sonra yılda altı sayı çıkan dergi 1991’den itibaren yılda iki sayı olarak yayımına devam etmektedir. el-Meşriḳ 1915-1919, 1942-1944 ve 1971-1991 yılları arasında yayımına ara vermiştir. Derginin tekrar yayıma başladığı 1991 yılı aynı zamanda Cizvit tarikatının kuruluşunun 450., bu tarikatın kurucusu Ignatius Loyola’nın doğumunun da 500. yıl dönümüne rastladığı için yeni dönemin ilk sayısında Cizvitler’le ilgili özel bir dosya neşredilmiştir. Derginin 1898-1950, 1951-1970 ve 1991-2000 yıllarına ait indeksleri yayımlanmıştır.
el-Meşriḳ’te ilk dönemde, özellikle materyalizm ve ateizm gibi düşünce akımlarının kilise aleyhindeki iddialarına cevap veren ve kilisenin görüşlerini savunan makalelerin neşredildiği görülmektedir. 1927-1950 yılları arasında edebiyat, modern dönem Arap şiiri, tarih ve İslâmiyat’la ilgili yazılar artmış, 1951’de İğnâtiyûs Abduh Halîfe el-Yesûî’nin derginin yönetimine gelmesinden sonra daha farklı alanlardaki makaleler de yayımlanmaya başlanmıştır. Yine bu dönemde bazı şarkiyatçılar tarafından telif edilen Fransızca makaleler neşredilmiştir. Özellikle 1991 yılından sonra insan hakları, din, eğitim ve ilâhiyat gibi konularda özel dosyalar hazırlanmıştır.
Dergide Arap edebiyatı, ilâhiyat, tarih, hıristiyanlık tarihi ve felsefenin yanı sıra arkeoloji, sanat tarihi, fizik, botanik, coğrafya, matematik, iktisat ve tıpla ilgili makaleler de basılmıştır. Ayrıca başta Arap edebiyatı olmak üzere felsefe, tarih ve Hıristiyanlık’la ilgili çeşitli yazma eserler yayımlanmıştır. 1950’li yıllardan itibaren İslâmî ilimlere dair yazma eserlerin de neşredildiği görülmektedir. el-Meşriḳ, bazı makalelerin ve yazma eser neşirlerinin kitap hacmine yaklaşması sebebiyle klasik dergi standardının dışına çıktığı için eleştirilmiştir. Arap edebiyatıyla ilgili olarak dergide yayımlanan 260’tan fazla yazma eserin bir kısmı daha sonra müstakil kitap halinde basılmıştır. Luvîs Şeyho, Arap edebiyatı alanında özellikle hıristiyan Arap yazarları tarafından telif edilen eserlerin neşrine önem vermiştir.
el-Meşriḳ’te yayımlanan ve daha sonra müstakil olarak da basılan eserler arasında Asmaî’nin Kitâbü’n-Nebât, Kitâbü’n-Naḫl ve’l-kerm, Kitâbü’d-Dârât; Ebû Zeyd el-Ensârî’nin Kitâbü’l-Maṭar, Kitâbü’l-Libeʾ ve’l-leben; Buhtürî’nin el-Ḫamâse; İbn Abbâd er-Rundî’nin er-Resâʾilü’ṣ-ṣuġrâ; Hakîm et-Tirmizî’nin Ḫatmü’l-evliyâʾ isimli kitapları ile İzzeddin İbn Şeddâd’ın el-Aʿlâḳu’l-ḫaṭîre’sinin Avâsım’la ilgili kısmı zikredilebilir. Kitap hacmindeki araştırmalar arasında ise Michel Hayek’in “er-Rāhibe Hindiyye” (LIX [1966], s. 525-734) ve İğnâtiyûs Abduh Halîfe el-Yesûî’nin “Kitābü’l-ʿİlmi’ṭ-ṭabīʿī li-Yūsuf b. Şemʿūn el-Ḥaṣrūnī el-Mārūnī” (LXII [1968], s. 493-894) adlı makaleleri dikkat çekmektedir.
Dergide Luvîs Şeyho, Henri Lammens, Butrus de Vregille, Antûn Sâlihânî, Luvîs Ma‘lûf gibi Cizvit rahiplerinin yanı sıra aralarında Joseph Schacht, Ignatij Julianovic Kratchkowskij, Fritz Krenkow, Régis Blachère, Charles Pellat, Martiniano Roncaglia, Henry Negre, Georg Graf’ın bulunduğu bazı şarkiyatçıların ve Habîb Zeyyât, Fuâd Efrâm el-Bustânî, Mahmûd Şükrî el-Âlûsî, Emîr Şekîb Arslan, Yûsuf İlyân Serkîs, Şiblî el-Mellât gibi ilim adamlarının araştırmaları ve makaleleri yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Kümeyl Huşeyme, “el-Yesûʿiyyûn ve Mecelletü’l-Meşriḳ târîḫ ve aʿlâm (1898-1970)”, el-Meşriḳ, LXV/1-2, Beyrut 1991, s. 9-34.
a.mlf., “Mecelletü’l-Meşriḳ beyne’l-ems ve’l-yevm (1898-1998) istimrâriyye ve teṭavvürât”, a.e., LXXII/1 (1998), s. 9-47.
C. Fâyiz Sellûm, “Mecelletü’l-Meşriḳ ve baʿżu’l-ḳażâya’l-aḫlâḳıyye ve’n-naẓariyye eyyâme’l-eb Luvîs Şeyḫû (1898-1927)”, a.e., LXVI/1 (1992), s. 93-102.
Ehyef Sinnû, “Mecelletü’l-Meşriḳ ve’l-âdâbü’l-ʿArabiyye münẕü câhiliyyetihâ ḥatte’l-ḥarbi’l-ʿâlemiyyeti’l-ûlâ”, a.e., LXXII/1 (1998), s. 307-342.
P. C. Sadgrove, “al-Mashriq (1898-...)”, Encyclopedia of Arabic Literature (ed. J. S. Meisami – P. Starkey), London 1998, II, 513.
İlişkili Maddeler
Görseller
