YARDIM, Ali

Alanya’nın Oba köyünde doğdu. Babası Meyseroğlu Ali Ağa, annesi Bergüzar Hanım olup ailenin sekiz çocuğundan ikincisidir. İlkokuldan sonra 1950 yılından itibaren önce Alanya’da, daha sonra Konya ve Kayseri’de çeşitli hocalardan Kur’an, tecvid, sarf, nahiv, fıkıh, akaid, mantık, lugat, usûl-i hadîs ve ferâiz dersleri aldı. 1961’de Konya İmam-Hatip Okulu’ndan, 1965’te İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’nden mezun oldu. 1962-1965 arasında Kocamustafapaşa’daki Hacıkadın Camii’nde imam-hatip olarak görev yaptı. Bu yıllarda Samiha Ayverdi’nin fikirlerinden etkilendi. Muhammed Hamîdullah’ın İstanbul Üniversitesi’ndeki konferanslarını dört yıl aralıksız olarak takip etti. Hatay’da Kız İlköğretmen Okulu din bilgisi öğretmenliğinin ardından 1967’de Kayseri Yüksek İslâm Enstitüsü’nde hadis hocalığına tayin edildi. M. Tayyib Okiç’in danışmanlığında hazırladığı “Mesnevî Hadîsleri” adlı liyakat teziyle (1970) bu enstitüde öğretim görevlisi oldu. Askerliğini Hakkâri’de yedek subay olarak yaptı (1970-1972). Tuzla Piyade Okulu’nda iken Mimar Ekrem Hakkı Ayverdi’nin teşvikiyle mimari eserlerin kitâbeleriyle ilgilenmeye başladı. Kayseri’den sonra İzmir Yüksek İslâm Enstitüsü, 1982 yılında da Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi hadis hocalığına tayin edildi. Bu fakültedeki görevi sırasında 1983’te başladığı “Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Mimârî Eserlerindeki Hadîs Kitâbeleri” adlı araştırma projesi dolayısıyla çıktığı yurt gezisinde yetmiş dokuz vilâyeti dolaştı. Kayseri’de hazırladığı öğretim görevliliği liyakat tezini geliştirip “Mesnevî Hadîsleri (Tesbît ve Tahrîc)” adlı çalışmasıyla 1984’te doktor ve 1987’de doçent oldu. Hadis ders kitapları yeni kurulan Dokuz Eylül Üniversitesi’nin ilk iki yayını olarak basıldı. “Anadolu Selçuklular ve Beylikleri Devri Mimârî Eserlerinde Kitâbeleşen Hadîsler” adlı takdim teziyle de 1993’te profesörlüğe yükseldi.

İlâhiyat Fakültesi’nde ilk defa hüsn-i hat, epigrafi ve paleografi derslerini vererek müstakil bir epigrafi dershanesi kurdu. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde Hat Anasanat Dalı’nın kuruluş çalışmalarına katıldı. İzmir Millî Kütüphanesi’nin yazma eserlerini inceleyerek katalogunu hazırladı. Alanya Oba kasabası Merkez Camii’ni klasik üslûpta ihya etti. Son olarak 2005 Temmuz ayında Göynük’te ve Kastamonu Şeyh Şâbân-ı Velî Dergâhı’ndaki bazı kitâbelerin bakımını yaptı. 2 Ocak 2006’da İzmir’de vefat etti ve Alanya’nın Oba kasabasındaki aile kabristanına defnedildi.

Kültür hadisçiliğine yönelik eserler vermesinin yanında, Türkiye’de hilye kültürünün ihyâ edilmesinde önde gelen isimlerden oldu. Arapça’ya vukufu, klasik Türkçe’ye âşinalığı, Fransızca ve Farsça ile de ünsiyeti vardı. İlhan Ayverdi’nin hazırladığı sözlüğün ilâhiyat konularında özel alan danışmanlığını yaptı. Temmuz ve ağustos aylarını düzenli bir şekilde sahada kitâbeler, kütüphanelerde yazma eserler üzerinde çalışarak geçirdi. Pek çok mimari eser ve mezar kitâbesinin yayımlanmasını sağlamakla kalmadı, Alanya, Amasya, İstanbul, İzmir, Kastamonu, Bursa, Kütahya, Manisa ve Bolu’daki tarihî kitâbelerin bakımını yaparak altınla varakladı. Kitâbelerin estampajlarının alınmasında yeni malzemeler ve yöntemler geliştirerek daha önce okunamayan veya yanlış okunan kitâbelerin doğru okunuşlarını ortaya koydu. Kitâbe bakım çalışmaları esnasında tabii ve geleneksel boyalarla klasik dönem renklerini tutturmayı başardı. Peygamberimiz’in Şemâili kitabı dolayısıyla 2006 yılı Dost İslâm’a Hizmet ödülüne lâyık görüldü.

Eserleri. Telif. 1. Hadîs I-II (İzmir 1984; İstanbul 1997, 7. bs. 2014).

2. İzmir Millî Kütüphânesi Yazma Eserler Kataloğu (I-IV, İzmir 1992-1997).

3. Peygamberimiz’in Şemâili (İstanbul 1997, 12. bs. 2015). Tirmizî’nin Kitâbü’ş-Şemâʾil’inin esas alındığı eser elli beş bölümden oluşmaktadır. Her bölümde önce o konu etraflıca telif edilmiş, ardından Kitâbü’ş-Şemâʾil’deki hadislerin tercümesi verilmiştir.

4. İslâm’da Altın Yüzük Kullanımı (İstanbul 1998).

5. Alanya Kitâbeleri (Tesbît, Tescîl, Tasnîf ve Değerlendirme) (İstanbul 2002). Alanya ilçesinde belirlenebilen mezar, cami, mescid, kale, çeşme, ev kitâbeleriyle müzede bulunan kitâbelerin fotoğrafları, ölçüleri, Arap ve Latin harfleriyle yazılışları ve çevirilerinden sonra bunların çeşitli açılardan değerlendirilmeleri yapılmıştır. Eserin giriş kısmında da kitâbe bilimi ve bir kitâbede bulunan unsurlar hakkında bilgi verilmiştir.

6. Amasya Burmalı Minâre Câmii Kitâbeleri (Ankara 2004). Camideki kitâbeler ayrıntılı biçimde incelenmiş, minber yazıları ilk defa tam ve doğru olarak okunmuştur. Eserdeki estampaj fotoğrafları ve detayları, bunların kullanılış biçimi yazarın özgün çalışma metodu ve üslûbunu yansıtmaktadır.

7. Amasya Kaya Kitâbesi (Bâyezid Paşa İmâreti Vakfiyesi) (Ankara 2004). Bu eserde Çelebi Sultan Mehmed devri vezîriâzamlarından Bayezid Paşa’nın vakfı olan imarete ait yedi adet vakfiye metni değerlendirilmiş, vakfiyenin özeti niteliğinde türünün tek örneği olarak bir kayaya hakkedilmiş olan bu kitâbe de ilk defa tam ve doğru olarak okunmuştur. Vakfiyenin cami revaklarına kuşak halinde yazılan bir diğer versiyonu da bu kitapla literatüre kazandırılmıştır.

8. Mesnevî Hadisleri (Tesbît ve Tahrîc) (İstanbul 2008). Eserde Mes̱nevî’nin hadis ilmi bakımından değerlendirilmesi yapılmış, mevcut hadislerin metinleri, senedleri, kaynakları ve sıhhat dereceleri tesbit edilmiştir.

Tercüme. 1. Ahmed Çelebi, İslâmda Eğitim-Öğretim Târihi (İstanbul 1976, 4. bs. 2013).

2. Şihâbü’l-Ahbâr Tercümesi (İstanbul 1999; Hadîs Kıvılcımları: Şihâbü’l-Ahbâr Tercümesi, İstanbul 2007). Ünlü bir hadis âlimi ve tarihçi olan Kudâî’ye (ö. 454/1062) ait kısa lafızlı hadislerden seçmeler şeklinde düzenlenen eserin tercümesi olup yazma nüshalarının tanıtımından sonra eserin Türk-İslâm kültürü üzerindeki etkileri anlatılmış ve metni Yâkūt el-Müsta‘sımî hattı ile tıpkıbasım olarak verilmiştir.

Ali Yardım’ın bunların dışında kırk iki makalesi, sekiz tebliği ve Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nde yayımlanmış olan kırk bir maddesi bulunmaktadır. Makalelerinden bazıları şunlardır: “Fetih Hadîsi Üzerine Bir Araştırma” (Diyanet Dergisi, XIII/2 [Ankara 1974], s. 116-123); “Asabiyyet, Milliyetçilik Demek midir? I-II-III” (KAM, VI/4 [İstanbul 1977], s. 20-32; VII/1 [1978], s. 32-42; VII/2 [1978], s. 71-76); “Mesnevî Hadîsleri Üzerine Bir Araştırma” (a.g.e., VIII/1 [1979], s. 44-54); “Türkün Şeref Madalyası: Fetih Hadîsi” (a.g.e., VIII/3 [İstanbul 1979], s. 62-75); “Hicret Marşı” (a.g.e., IX/2 [İstanbul 1980], s. 23-30); “Kuzâ’î’nin Şihâbü’l-Ahbâr Adlı Hadîs Kitabı, Türk-İslâm Kültürü Üzerindeki Tesirleri” (a.g.e., XII/1 [İstanbul 1983], s. 65-76); “Şemâil Nev’inin Doğuşu ve Tirmizî’nin Kitâb’üş-Şemâili” (DÜİFD, I [İzmir 1983], s. 349-409); “Ashâb Bilgisinin Kaynakları ve Tirmizî’nin ‘Tesmiyetü ashâb’in-nebî’si” (a.g.e., II [İzmir 1985], s. 247-346, ayrı basım, edisyon kritik çalışması); “Kuzâ’î ve Müsnedü’ş-Şihâb’ı” (a.g.e., IV [İzmir 1987], s. 285-348); “Buhari ve et-Târihu’l-Kebir’i” (a.g.e., V [İzmir 1989], s. 181-193); “Temel Kültür Müesseselerimizden Dârulhadîsler” (Ekrem Hakkı Ayverdi Hâtıra Kitabı, [İstanbul 1996], s. 59-119); “Sâmiha Ayverdi’de Hadîs Kültürü” (Kubbealtı Akademi Mecmuası Sâmiha Ayverdi Hâtıra Sayısı, XXXIV/2, İstanbul 2005, s. 64-76).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 666-667 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.