YALVAÇLI İBRÂHİM EFENDİ

Isparta’nın Yalvaç ilçesi yakınlarındaki Hisarardı köyünde doğdu. Babasının adı Mehmed’dir. Bursalı Mehmed Tâhir ölüm yılını 1293 (1876) olarak kaydederse de mezar taşında 1294 yılı yazılmıştır. Hacı İbrâhim Efendi olarak da bilinir. Ayrıca Risâle fî bâbi’l-iḫbâr bi’lleẕî adlı eseri dolayısıyla “İḫbâr billezî” lakabıyla anılır. Arşiv kayıtlarına göre gazilik unvanı da almıştır. Karaağaçlı Rüşdü Efendi gibi âlimlerden ders aldı, ilim ve tedris hayatı daha çok Yalvaç, Konya ve İstanbul’da geçti. Huzur derslerine katılan ulemâ arasında yer aldı. Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye müderrisi unvanıyla İbtidâ-yi Hâric, İbtidâ-yi Dâhil, Altmışlı, Mûsıle-i Süleymâniyye ve Sofya Mevleviyeti, Fâtih ve Şehzade medreseleri gibi kurumlarda görev yaptı. Memleketinde inşa ettirdiği medresede de uzun süre müderrislik görevini yürüttü. Pek çok eserini İstanbul’da yazdığı anlaşılan İbrâhim Efendi, Risâletü ḫavâṣṣı ebyâti Ḳaṣîdeti’l-bürde adlı risâlesinin sonunda bu eseri Hâlid b. Zeyd el-Ensârî (Eyüp) civarındaki Yazılı Medresesi’nde 1265’te (1849) tamamladığını belirtmektedir (el-Mecmûʿatü’l-kübrâ, s. 16). Aynı risâle içinde bulunan “el-Ḳaṣîdetü’l-Muḍariyye” ile 1842 yılında Konya’da iken bir hastalığı sebebiyle meşgul oldu. İbrâhim Efendi köyünde medrese ve bend yapımı işleriyle de ilgilendi. Ayrıca Ebniye-i Aliyye Kurumu’ndaki görevi dolayısıyla Hicaz’da tamir ve tezyinatla uğraştı. Mezar taşında mevcut, “Husûsan hâdimi oldu şerefle ravza-i pâkin” mısraı kendisinin Ravza-i Mutahhara’da da hizmet ettiğini göstermektedir. Yalvaç’ta birkaç defa zorunlu ikamete tâbi tutulan İbrâhim Efendi, bugün sadece köy camisi kalan kendi yaptırdığı medresenin cami hazîresinde medfundur. Kütüphanesindeki altmış kadar ders kitabı ile özel notları uzun süre saklandıktan sonra torunu Cevdet Yalvaç tarafından Hikmet Cücen’e emanet edilmiştir.

Eserleri. 1. Risâletü ḫavâṣṣı ebyâti Ḳaṣîdeti’l-bürde ve’l-Ḳaṣîdeti’l-Muḍariyye. Eserde Bûsîrî’nin bu iki kasidesinde hangi beyitlerin hangi hastalıklara şifa olacağı ve nasıl okunacağı anlatılmaktadır (Süleymaniye Ktp., Tırnovalı, nr. 1366; İzmir, nr. 825; Çelebi Abdullah Efendi, nr. 325).

2. el-Mecmûʿatü’l-kübrâ mine’l-ḳaṣâʾidi’l-fuḫrâ fî ḥaḳḳı nebiyyinâ. Burada bir önceki eserde adı geçen iki kasidenin faziletleri, manzum tercümeleri, Muînüddin et-Tantarânî’nin el-Ḳaṣîdetü’ṭ-Ṭanṭarâniyye’si ile Ebû Hanîfe’ye nisbet edilen el-Ḳaṣîdetü’n-Nuʿmâniyye’nin manzum tercümeleri, ayrıca kaside, methiye, münâcât ve nasihat parçaları yer almaktadır (İstanbul 1265, 1274, 1276, 1279, 1284; baskı yeri yok, 1303; İstanbul 1315, 1320, 1920).

3. Garâibü’l-i‘lâl ve’l-iştikāk ale’l-Binâ’ (İstanbul 1299, 1301, 1306, 1308).

4. Risâle fî bâbi’l-iḫbâr bi’lleẕî ʿalâ baḥs̱i’l-Kâfiye (Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 1310; Manisa İl Halk Ktp., Zeynelzâde Koleksiyonu, nr. 45 Ak Ze 5943/1; Konya 1290). İsm-i mevsullere ve sıla cümlelerine dair yedi bölüm halinde düzenlenmiştir. Müellif bu eserinde Akşehir müftüsü Hasan Hüseyin Efendi, Hâdimî Ahmed Efendi, Ayıntâbî Ahmed Efendi, Karaağaçlı Rüşdü’den duyduğu bilgileri aktardığını ifade etmiş ve İbnü’s-Serrâc, Radî el-Esterâbâdî, Beyzâvî, Molla Câmî, Fâzıl İsâm, Ebüssuûd Âsım Efendi gibi âlimlere atıfta bulunmuştur.

5. Emsile Şerhi / Emsile-i Muhtelife Şerhi / Şerhu’l-Emsileti’l-muhtelife ale’l-îcâz (İstanbul 1262, 1299, 1301, 1306, 1311).

6. Tasrîf-i Kavâid-i Arabiyye (Millî Ktp., Yazmalar, nr. 358, vr. 23^b-30^b).

7. Sarf Tercümesi (Süleymaniye Ktp., İzmirli İsmâil Hakkı, nr. 2885; İstanbul 1304). Dersaâdet baskılı eserin kapağında Dârütta‘lîm muallimi İbrâhim Efendi’nin telifi olduğu belirtilmektedir. Arapça’da kelime, isim, fiil ve harfin tarifi, mu‘reb ve mebnî terimleriyle çeşitlerinin yer aldığı kısa bir girişten sonra Türkçe anlamları ve çoğullarının verildiği konulu sözlük tarzında hazırlanmış, konular yaklaşık yirmi beş bölümde Allah, melek, Kur’an, iman, İslâm, kitap, çarşı pazar, madenler gibi kavramlara ait kelimelerden oluşturulmuştur. Kitabın sonunda müzekker-müennes bahsi çeşitli örneklerle ayrıntılı biçimde açıklanmaktadır.

8. el-Kasîdetü’l-Mudariyye Tercümesi (Süleymaniye Ktp., Düğümlü Baba, nr. 428). Müellifin yukarıda geçen el-Mecmûʿatü’l-kübrâ adlı eseri içinde olup kırk beyitlik kasidenin manzum çevirisidir.

9. el-Kasîdetü’t-Tantarâniyye Tercümesi. Yine el-Mecmûʿatü’l-kübrâ içinde basılan eser, Muînüddin et-Tantarânî’nin Selçuklu Veziri Nizâmülmülk’e hitaben yazdığı methiyenin manzum tercümesidir.

10. Kasîdetü Hassân (b. Sâbit) ve Tercümesi (el-Mecmûʿatü’l-kübrâ, İstanbul 1265, s. 63-64; İstanbul 1320, s. 52-53). Hassân b. Sâbit’in dokuz beyitlik “Râiyye”sinin çevirisi olup Hz. Peygamber’in hilyesine dair giriş beyitlerinden sonra kitap, kıble, din, şefaat ve Allah’ın yüceliği kavramları dile getirilmektedir.

11. Kasîde-i Nu‘mâniyye Tercümesi (el-Mecmûʿatü’l-kübrâ, İstanbul 1265, s. 52-59). Ebû Hanîfe’ye nisbet edilen elli beyitlik kasidenin çevirisidir. Kasidede Hz. Peygamber’in yüce şahsiyeti, diğer peygamberlere karşı üstünlüğü, mûcizeleri ve savaşlardaki başarısı, İmâm-ı Âzam’ın ona duyduğu büyük sevgi ifade edilmektedir.

12. Kasîde-i Bürde Tercümesi (İstanbul 1274, 1311, el-Mecmûʿatü’l-kübrâ, İstanbul 1265, 1320).

13. Kasîde-i Hâtemiyye (İstanbul 1265).

14. Ḥâşiyetü Dîbâceti Dürri’n-Nâci (İstanbul 1283, 1298). Îsâġūcî üzerine Ömer b. Sâlih et-Tokadî’nin yazdığı şerhin dîbâcesinin hâşiyesi olup dil, gramer ve belâgata dair açıklamaları dikkat çekmektedir.

Yalvaçlı İbrâhim Efendi’nin ayrıca Uṣûlü’l-müşâvere fî emvâci’l-muḥâvere adlı bir eseri daha olduğu kaydedilir (Osmanlı Müellifleri, I, 245).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 656-666 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.