YA‘KŪBÎ, İbrâhim b. İsmâil

1 Temmuz 1925’te Şam’da doğdu. Aslen Cezayirli olup büyük dedesi Muhammed Hasan, Fransız işgali karşısında Emîr Abdülkādir el-Cezâirî’nin liderliğindeki direnişin kırılması, bazı yönetici ve ulemâ ailelerinin sömürge yönetimince göçe zorlanmasının ardından diğer bir kısım âlimlerle birlikte ülkenin kuzeyindeki dağlık Tîzîuzu bölgesinde ikamet ettikleri Ayt Saâde beldesinden 1847’de Şam’a göç etmiştir. İlimle tanınan ailenin nesebi Hz. Hasan’ın soyundan gelen İdrîsîler’in kurucusu I. İdrîs’e ulaşır. Dayısı ve babasının amca oğlu olan Seyyid Hasan b. Ömer el-Ya‘kūbî 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’nda şehid düşmüştür.

Ya‘kūbî ilk eğitimini babasından aldı; ondan Verş kıraati üzerine Kur’an okudu. Önce Mustafa el-Cezâirî’nin, daha sonra Muhammed Ali el-Hicâzî el-Keylânî’nin küttâbında altı yıl tahsil gördü. Daha küçük yaşta iken babasıyla birlikte tanınmış hadis âlimi Bedreddin el-Hasenî’nin derslerinde bulundu. Amcası Muhammed Şerîf el-Ya‘kūbî ve dayısı Muhammed Arabî el-Ya‘kūbî’nin Emeviyye Camii’ndeki derslerine katıldı. Genç yaşında babasının eliyle Şâzeliyye, Kādiriyye ve Halvetiyye tarikatlarına intisap etti. Komşuları olan Şâzelî şeyhi Muhammed el-Hâşimî’nin Emeviyye, Berîdî ve Nûreddin eş-Şehîd camileriyle Şâmiyye Medresesi’ndeki zikir ve ilim meclislerine devam etti. Ondan Mâlikî fıkhı, akaid ve tefsir, ayrıca Zürkānî’nin Şerḥu’r-Risâle’sini, Kuşeyrî’nin er-Risâle’sini, İbn Acîbe tefsiriyle yine ona ait Îḳāẓü’l-himem fî Şerḥi’l-Ḥikem’i, Sühreverdî’nin ʿAvârifü’l-maʿârif’ini, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin el-Fütûḥâtü’l-Mekkiyye’sini ve diğer bazı eserleri okudu; hocası Hâşimî’nin Naẓmü ʿaḳīdeti Ehli’s-sünne’sini ezberledi. 1960 yılında bu hocasından aklî ve naklî ilimlerle Şâzeliyye evrâdı için umumi icâzet aldı. Ali ed-Dakr, Hâşim el-Hatîb, Muhammed Şâkir el-Hımsî, Muhammed Mekkî el-Kettânî, Muhammed Arabî el-Azzûzî, Ahmed b. Muhammed b. Yellis et-Tilimsânî, Muhammed Sâlih el-Ferfûr, Abdülmecîd et-Tarâbîşî, Abdülvehhâb Debs, Muhammed Ebü’l-Hayr el-Meydânî, Muhammed Sâdık Ulvân ve Ebü’l-Yüsr Âbidîn gibi Şam âlimlerinden nahiv, belâgat, mantık, edebiyat yanında Mâlikî, Hanefî ve Şâfiî fıkhı, fıkıh usulü, kelâm, hadis usulü, ferâiz ve tecvide dair birçok kitap okuyup icâzet aldı. Kaynaklarda ezberlediği onlarca metnin 25.000 beyit tuttuğu rivayet edilir.

Yirmi yaşlarında iken Sinan Paşa Camii’nde ders vermeye başladı. Zeytûne Camii’nde imam, Derviş Paşa Camii’nde müderris, Berîdî, Emeviyye camilerinde önce Mâlikî, daha sonra Hanefî imamı, Tâvûsiyye Camii’nde hatip olarak görev yaptı. Osman Camii, Ma‘hedü’l-Fethi’l-İslâmî, Şer‘iyye Lisesi, Gazzâlî Medresesi ve Sicnü Kal‘a Medresesi’nde ders okuttu. Otuz beş yılı aşan öğretim faaliyeti sırasında yetiştirdiği talebeleri arasında oğlu Ebü’l-Hüdâ Muhammed el-Ya‘kūbî, Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, Mahmûd b. Yûsuf Feccâl, Muhammed Mutî‘ el-Hâfız, Seyyid Selâhaddin b. Hıdr, Fahrî el-Hüseynî el-Beyrûtî, Abdülvekil b. Ahmed Çuhadâr el-Hımsî, Abdullah el-Hererî, Sâlih Ahmed b. İdrîs el-Erkânî, Receb Dîb, Muhammed Adnân b. Saîd el-Hüseynî ve Süheyl ez-Zebîbî eş-Şâgūrî anılır. 1972’de hacca gitti. 9 Aralık 1985 tarihinde vefat etti ve Bâbüssagīr Mezarlığı’na defnedildi.

Ya‘kūbî birçok ilim dalında geniş bilgi sahibi, özellikle Mâlikî ve Hanefî fıkhı ile fıkıh usulünde uzmandı. İbn Âbidîn’in Reddü’l-muḥtâr’ını neredeyse ezberlediği, et-Telvîḥ, el-Muvâfaḳāt, el-Müstaṣfâ ve Mirʾâtü’l-uṣûl’ün hâşiyelerini, Arap dili ve edebiyatı, mantık ve felsefeye dair birçok temel metni okuttuğu kaydedilir. Oğlu Ebü’l-Hüdâ Muhammed el-Ya‘kūbî de tanınmış âlimlerden olup 2011 yılında başlayan Suriye halk hareketi sırasında rejime karşı tavır almış, Muhammed Saîd Ramazan el-Bûtî gibi âlimleri şiddetle eleştirmiştir. Muhammed Abdürrahîm, Yuḥaddis̱ûneke ʿan âbâʾihim: Muḥammed el-Yaʿḳūbî yeteḥaddes̱ü ʿan vâlidihî İbrâhîm el-Yaʿḳūbî (Beyrut 1990) ve Muhammed Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, Ṣafaḥât müşriḳāt ve ẓılâl vârifât min ḥayâti’l-ʿallâme eş-şeyḫ İbrâhîm el-Yaʿḳūbî adıyla birer monografi kaleme almışlardır.

Eserleri. Telif: Şifâʾü’t-tebârîḥ ve’l-edvâʾ fî ḥükmi’t-teşrîḥ ve naḳli’l-aʿżâʾ (Dımaşk 1407/1986), Risâletü’l-Ferâʾidi’l-ḥisân fî ʿaḳāʾidi’l-îmân, el-Kevkebü’l-vaḍḍâʾ fî ʿaḳīdeti Ehli’s-sünneti’l-ġarrâʾ (manzum), el-ʿAḳīdetü’l-İslâmiyye (şer‘iyye lisesi öğrencileri için), Ḳabes mine’s-siyeri’n-nebeviyye, el-Câmiʿ li-şevâhidi ʿulûmi’l-ʿArabiyye, en-Nûru’l-fâʾiż fî ʿilmi’l-mîrâs̱ ve’l-ferâʾiż, Miʿyârü’l-efkâr ve mîzânü’l-ʿuḳūl ve’l-enẓâr (mantık), Şerḥu Bulûġi’l-merâm, Manẓûme fî âdâbi’l-baḥs̱ ve’l-münâẓara, Muʿcemü’ş-şüyûḫ ve’l-aḳrân, et-Teẕkire (hocalarının isnadlarına dair muhtasar bir eser), Taḳvîmü’n-nefs (ahlâkla ilgili konferansları), Ḳalâʾidü’l-ferâʾid (edebiyat), el-Muḥâḍarât fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm (Osman Camii’nde verdiği dersler), Naẓmü Nûri’l-îżâḥ (tamamlanmamıştır), İḫtiṣâru Süneni İbn Mâce, Dîvânü şiʿr. Ya‘kūbî ayrıca belâgat, aruz, vaz‘, elgāz ve fıkıh usulü konularında çeşitli muhtasarlar ve risâleler, bazı eserlere hâşiyeler kaleme almıştır.

Neşir: Ferrâ el-Begavî, el-Envâr fî şemâʾili’n-nebiyyi’l-muḫtâr (I-II, Beyrut 1409/1989; I-II, Dımaşk 1416/1995, 1424/2003); Ahmed Zerrûk, Ḳavâʿidü’t-taṣavvuf (Dımaşk 1968); Hâmid Mirza el-Fergānî en-Nemenkânî, el-Fetḥu’r-raḥmânî fî fetâva’s-Seyyid S̱âbit Ebi’l-Meʿânî (Buhara müftüsü Ebü’l-Meânî’nin fetvaları vefatından sonra talebesi Hâmid Mirza el-Fergānî tarafından bu adla derlenmiş olup nikâh kitabından sonuna kadar olan II. cildini Ya‘kūbî neşretmiştir, Dımaşk 1386/1967); Ali b. Muhammed el-Mesîlî el-Bûdeylemî el-Cezâirî, Ṣılatü’l-mevṣûl bi-ḥadîs̱i’r-Resûl (Dımaşk 1970, kaynaklarda Ya‘kūbî’nin yayımladığı belirtilen bu eserin müellifi zikredilmemekte, Mustafa Dayf’ın konuyla ilgili diğer bazı eserleri de ihtiva eden bir derleme neşrinde bu risâleye ait ilk neşrin tıpkıbasımı da yer almakta [İcâzât ḥadîs̱iyye Cezâʾiriyye, Mesîle 1433/2012, s. 130-164], Ya‘kūbî’nin adı kaydedilmemekle birlikte müellifin Bûdeylemî olduğu anlaşılmaktadır).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 663-665 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.