TARİH ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde 21 Eylül 1968’de kurulan Tarih Araştırmaları Enstitüsü’nün yayımladığı yıllık dergidir. Enstitünün kurucu müdürü olan M. Münir Aktepe’nin gayretiyle neşir hayatına başlayan derginin ilk sayısı 1970’te çıkmıştır. İlk yayın kurulu Afif Erzen, İbrahim Kafesoğlu, Cevat Eren, M. Münir Aktepe ve Nejat Göyünç’ten oluşan derginin neşredilme gerekçesi, enstitünün araştırmalara destek sağlama amacına uygun olarak Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyeleri ve yardımcılarıyla üniversite dışından tarihçilerin araştırmaları ve incelemelerine daha fazla yer verilebilmesi şeklinde açıklanmıştır. Yine aynı bölümün 1949’dan beri çıkan Tarih Dergisi’nin, kadrosu gittikçe genişleyen bölüm elemanlarının çalışmalarına “bazı idarî tasarruflar”ın da etkisiyle yeterince cevap verememesi yüzünden enstitü yönetim kurulunun özellikle genç tarihçilerin her türlü ilmî çalışmalarını değerlendirebilecekleri bir yayın organına ihtiyaç duyması üzerine yeni bir dergi yayımlama kararı aldığı da vurgulanmıştır. Ayrıca derginin tarih alanında orijinal çalışmalara yer vererek tarih ilmine yenilikler getirmek suretiyle hizmet edeceği belirtilmiştir.

Dergi ilk sayısından sonra yıllık olarak çıkmaya başladı. Fakat zaman içerisinde maddî imkânsızlıklar ve üniversitedeki idarî değişiklikler derginin her yıl yayımlanmasını önledi. 1974’te 4 ve 5. sayıları bir gecikme olmamasına rağmen birlikte neşredildi, 7. sayısı ise (1976) zamanında çıkmadı, ertesi yıl bu açığı kapatmak üzere 7-8. sayılar birlikte yayımlandı. 1978’de çıkan 9. sayının ardından 1981’e kadar neşrine ara verildi; 1981’de 10-11. sayılarla yayın hayatını sürdürdü. Aynı yıl yeni Yüksek Öğretim Kanunu (YÖK) gereği üniversite sisteminde köklü değişiklikler yapılınca diğer enstitüler gibi Tarih Araştırmaları Enstitüsü de kapatıldı, bunun yerine 1982’de Tarih Araştırma Merkezi kuruldu. Buna rağmen dergiyi devam ettirme kararı alındı ve çeşitli baskılara rağmen adında bir değişiklik yapılmadı. Tarih Enstitüsü Dergisi’nin 12. sayısı, 1982’de çok geniş bir yazar kadrosu ve değerli yazılarla yayın hayatına parlak bir dönüş yaptı. “Prof. Tayyib Gökbilgin Hatıra Sayısı” alt başlığıyla çıkan dergide pek çok yerli (M. S. Kütükoğlu, O. Şaik Gökyay, İ. Kafesoğlu vb.) ve yabancı (B. Lewis, Geza Feher, M. Guboğlu, A. Suçeska, M. Köhbach vb.) Osmanlı tarihçisinin yazıları çıktı.

Daha sonra derginin yayım sürecinde yeni kanunun getirdiği problemlerden kaynaklanan ciddi aksamalar meydana geldi. 13. sayı beş yılın ardından 1987’de Tarih Araştırma Merkezi’nin yeni müdürü Mübahat Kütükoğlu döneminde Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu için hâtıra sayısı olarak çıktı. Genellikle Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü elemanlarının katkı yaptığı bu sayı, giderek kabuk değiştirmeye başlayan Tarih Bölümü’nün yeni ilmî araştırmalarının yönelimi bakımından dikkat çekicidir. 14. sayı ise yedi yıllık bir gecikmeyle 1994’te yayımlanabildi. Bu sayıda artık Tarih Bölümü’nün daha genç nesli devreye girdi ve yazı profilinde ciddi bir değişim başladı. 15. sayı 1997’de Münir Aktepe’ye hâtıra sayısı olarak çıktı. Bu sayının başında merkez müdürü Mübahat Kütükoğlu’nun bir sunuş yazısı bulunmaktadır. Ertesi yıl derginin 16. sayısı, İstanbul Üniversitesi’nin yeni idarecilerinin aldığı kararlardan olumsuz yönde etkilenerek daha önceki baskı kalitesinin çok altında yayımlandı. Ardından Tarih Dergisi’nin yılda iki sayı çıkmaya başlaması, bu süreçte pek çok derginin yayın hayatına girişi, üniversitelerde unvan yükseltme kriterlerinde puanlama sisteminin ortaya çıkışı, yıllık olarak neşredilen Tarih Enstitüsü Dergisi’ni yazı bulma sıkıntısına soktu ve dergi yayımına ara vermek zorunda kaldı. Bununla birlikte Tarih Araştırma Merkezi 1985 yılından itibaren o dönemdeki müdürü Mübahat Kütükoğlu ile başlayan, daha sonraki müdürler Erdoğan Merçil, İlhan Şahin ve Feridun M. Emecen ile devam eden, her yıl düzenlediği geniş katılımlı sempozyumların bildirilerini bastırıp Tarih Enstitüsü Dergisi’nin açığını kapattı ve belli konulara yoğunlaşan yayınlar yapmaya başladı. Bu çerçevede 1985-2008 yılları arasında çeşitli konularda yirmi kitabın yayımı gerçekleştirildi. Tarih Enstitüsü Dergisi 1970-1998 dönemini kapsayan on altı sayısıyla akademik tarihçiliğe ciddi katkılar sağlayan yazılar ihtiva etmektedir. Dergide İlkçağ’lardan zamanımıza kadar geniş tarihî süreci ilgilendiren ve daha çok Türk tarihine ağırlık veren makaleler çıkmış, ayrıca dergi sonunda geniş kitabiyat kısmında yeni çıkan neşriyatın tanıtım ve eleştirisine yer veren yazılar yayımlanmıştır. Bu süre boyunca Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü mensupları yanında ülke içinden ve dışından pek çok tarihçi dergiye katkıda bulunmuştur.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2011 yılında İstanbul’da basılan 40. cildinde, 82 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.