TANÂHÎ, Mahmûd Muhammed

Mısır’ın Menûfiye şehrinde doğdu. Sekiz yaşında iken Kahire’ye gitti. Hıfzını tamamladıktan sonra Ezher bünyesindeki liseden mezun oldu (1958). Ardından Kahire Üniversitesi Dârülulûm Fakültesi Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi (1962). Aynı fakültede, İbn Mu‘tî’in nahiv görüşü ve el-Fuṣûlü’l-ḫamsûn adlı eseriyle ilgili yüksek lisansını (1972) ve İbnü’ş-Şecerî’nin el-Emâli’n-naḥviyye’sini neşre hazırlayarak doktorasını (1978) tamamladı. Çalışma hayatına Kahire’deki Amerikan Üniversitesi’ne bağlı Ma‘hedü’d-dirâsâti’l-Arabiyye’de asistan olarak başladı. İki yıl sonra Câmiatü’d-düveli’l-Arabiyye’ye bağlı Ma‘hedü’l-mahtûtâti’l-Arabiyye’ye uzman sıfatıyla tayin edildi (1965). 1978 yılında Mekke’deki Kral Abdülazîz Üniversitesi Şeriat Fakültesi ed-Dirâsâtü’l-ulyâ el-Arabiyye’de (şimdiki Ümmülkurâ Üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi) doçentliğe getirildi. 1989’da bu görevinden istifa ederek Mısır’a döndü. 1991’de Kahire Üniversitesi’nin ed-Dirâsâtü’l-Arabiyyetü’l-İslâmiyye Fakültesi’ne doçent tayin edildi. 1995 yılında profesörlüğe yükseltildikten sonra Hulvân Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü başkanlığı yaptı. Kahire Arap Dil Kurumu’nda ve Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’deki Tahkīku’t-türâs merkezinde uzman olarak, ayrıca Ma‘hedü’l-mahtûtâti’l-Arabiyye’deki Eğitim-Kültür ve İlimler Dairesi Arap Kültür Hizmetleri Heyeti’nde üye sıfatıyla çalışmalarda bulundu. 23 Mart 1999’da vefat etti. Mütevazi kişiliğiyle tanınan Tanâhî, ilmî neşirleriyle meşhur olan Mahmûd Muhammed Şâkir’in önde gelen talebelerinden olup Mısır’ın çağdaş âlim, edebiyatçı ve yazarları hakkında geniş mâlûmata sahipti. 1970-1975 yıllarında, Arapça önemli yazmaların fotokopi ve mikrofilmlerini sağlamak amacıyla Ma‘hedü’l-mahtûtâti’l-Arabiyye tarafından Türkiye, Fas, Yemen, Suudi Arabistan gibi ülkelerin kütüphanelerinde çalışmak üzere görevlendirilen heyetlerde yer almıştır. Arap ve İslâm dünyasından birçok âlimle yakın ilişki kurmuş, kongre ve sempozyumlara katılmıştır.

Eserleri. Tanâhî’nin telif ve neşir olarak otuz beşi aşkın eserinden bazıları şunlardır:

Telifleri: Medḫal ilâ târîḫi neşri’t-türâs̱i’l-ʿArabî (Kahire 1405/1984); el-Mûcez fî merâciʿi’t-terâcim ve’l-büldân ve’l-muṣannefât ve taʿrîfâti’l-ʿulûm (Kahire 1406/1985); Fehârisü Kitâbi’l-Uṣûl fi’n-naḥv li-Ebî Bekr İbni’s-Serrâc (Kahire 1986); el-Kitâbü’l-maṭbûʿ bi-Mıṣr fi’l-ḳarni’t-tâsiʿ ʿaşer-târîḫ ve taḥlîl (Kahire 1996); Kitâbü’l-Hilâl (Kahire 1996, 1999).

Neşirleri: Mecdüddin İbnü’l-Esîr, en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er (Kahire 1963-1965; Beyrut 1963; Lahor 1970; Halep, ts., Tâhir Ahmed ez-Zâvî ile birlikte); İbnü’s-Sübkî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ (Kahire 1964-1976, Abdülfettâh Muhammed el-Hulv ile birlikte); Takıyyüddin el-Fâsî, el-ʿİḳdü’s̱-s̱emîn fî târîḫi’l-beledi’l-emîn (VIII. cüz, Kahire 1969); Ahmed b. Muhammed el-Herevî, Kitâbü’l-Ġarîbeyn (I. cilt, Kahire 1970); İbn Mu‘tî, el-Fuṣûlü’l-ḫamsûn (Kahire 1977); Mecdüddin İbnü’l-Esîr, Menâlü’ṭ-ṭâlib fî şerḥi Ṭıvâli’l-ġarâʾib (Dımaşk-Mekke-Kahire 1400-1403/1980-1983; Kahire 1997); Ebû Ali el-Fârisî, Kitâbü’ş-Şiʿr / Şerḥu’l-ebyâti’l-müşkileti’l-iʿrâb (Kahire 1988); İbnü’ş-Şecerî, el-Emâlî (Kahire 1992); Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî, Ẕikrü’n-nisveti’l-müteʿabbidâti’ṣ-ṣûfiyyât (Kahire 1993); Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Aʿmârü’l-aʿyân (Kahire 1994).

Tanâhî’nin Kahire’de çıkan er-Risâle, el-Hilâl, el-Kâtibü’l-ʿArabî, el-Mecelle, es̱-S̱eḳāfe dergileriyle Kahire ve Dımaşk Arap Dil Kurumu dergilerinde, Küveyt’teki el-ʿArabî, Mağrib’deki Daʿvetü’l-ḥaḳ, Mekke’deki Arap Dili Fakültesi dergilerinde ilmî makaleleri yayımlanmıştır. Mecelletü Maʿhedi’l-maḫṭûṭâti’l-ʿArabiyye’de (XLIII/1; Kahire 1420/1999) ölümü dolayısıyla Tanâhî’nin çeşitli yönlerini ele alan yazılar yayımlanmıştır (bk. bibl.).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 560 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.