SÜCÂÎ

Mısır’da Garbiye vilâyetinin Sücâiye kasabasında doğdu. İlk tahsilini babasından yaptı. Ondan ve çeşitli âlimlerden Arap dili ve edebiyatı ile tefsir, hadis, fıkıh, tasavvuf, matematik, astronomi, felsefe ve mantık okudu. Astronomi, felsefe ve matematik alanlarında en önemli hocası olan Hasan b. İbrâhim el-Cebertî’den Esîrüddin el-Ebherî’nin mantık, tabîiyyât ve ilâhiyyâta dair Hidâyetü’l-ḥikme, Çağmînî’nin el-Mülâḫḫaṣ fi’l-heyʾe’sinin Kadızâde-i Rûmî şerhi, Sıbtu’l-Mardînî’nin Laḳṭü’l-cevâhir fî (taḥdîdi)’l-ḫuṭûṭ ve’d-devâʾir’i, Muhammed b. Eşref es-Semerkandî’nin matematiğe dair Eşkâlü’t-teʾsîs’inin Kadızâde-i Rûmî şerhi gibi kitaplarla rubu‘-i müceyyeb ve rubu‘-i mukantârata ilişkin eserler okudu. Böylece çeşitli alanlarda kendini yetiştiren Sücâî babası henüz hayattayken Mısır’ın büyük âlimleri arasına girdi. Babasının vefatından sonra hocalık yapmaya ve telif çalışmalarına devam etti. 16 Safer 1197 (21 Ocak 1783) tarihinde vefat eden Sücâî, Ezher Camii’nde kılınan namazından sonra Bustân Mezarlığı’nda babasının yanına defnedildi. Güzel ahlâklı ve gayretli bir ilim adamı olan Sücâî çok sayıda öğrenci yetiştirmiş, büyük bir kısmı şerh ve hâşiyeden ibaret olan manzum ve mensur 100’den fazla eseri tesbit edilmiştir. Ali Paşa Mübârek el-Ḫıṭaṭ’ında eserlerinin bir kısmını hadis ve nahiv konularına göre tasnif etmiştir (XII, 26-32; yazma halindeki eserlerinin bulunduğu kütüphaneler için Habeşî, bk. bibl.; Brockelmann, bk. bibl.).

Eserleri. Dil ve Edebiyat. 1. Fetḥu’l-celîl ʿalâ Şerḥi İbn ʿAḳīl (ʿalâ Elfiyyeti İbn Mâlik) (Bulak 1270, 1282, 1286, 1302; Kahire 1298, 1306, 1307, 1310, 1319, 1325). Hâşiye üzerine Muhammed el-İnbâbî ile (Kahire 1286, 1324; Bulak 1296) İsmâil b. Mûsâ el-Hâmidî’nin takrirleri vardır.

2. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi Ḳaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ. İbn Hişâm’ın eserine kendisinin yazdığı şerhe hâşiye olup (Bulak 1272, 1279, 1280, 1287, 1299; Kahire 1298, 1299, 1303, 1306, 1325) üzerine Süleyman eş-Şerkāvî hâşiye, Muhammed el-İnbâbî takrir (Kahire 1305, 1306, 1310) ve Ahmed el-Bâbî Taḳrîrât adlı bir eser (Kahire 1315) yazmıştır.

3. el-İḥrâz fî envâʿi’l-mecâz. Mecaz hakkında yazdığı bir manzume ile bunun şerhidir (Kahire 1297, 1302). Esere ayrıca birçok şerh ve hâşiye yazılmıştır.

4. Manẓûme fi’l-istiʿârât (Mecmûʿu mühimmâti’l-mütûn içinde, Kahire 1297, 1302). Ebü’l-Kāsım es-Semerkandî’nin Ferâʾidü’l-fevâʾid adlı risâlesinin nazma çekilmiş şeklidir.

5. Bulûġu’l-ereb bi-şerḥi ḳaṣîde min kelâmi’l-ʿArab. Câhiliye devri şairi Semev’el el-Ezdî’nin Lâmiyye’sinin şerhidir (Kahire 1324).

6. Şerḥu Dîvâni’s-Semevʾel (Kahire 1324).

7. Ḥâşiye ʿalâ Muḫtaṣarı Behceti (Tuḥfeti)’s-sâmiʿîn ve’n-nâẓırîn bi-mevlidi seyyidi’l-evvelîn ve’l-âḫirîn. Muhammed el-Gaysî’nin mevlidinin Medâbiġī tarafından yapılan ihtisara hâşiyedir.

Kelâm. 1. el-Maḳṣadü’r-refîʿ fî naẓmi esmâʾillâhi’l-bedîʿ ve şerhi el-Maḳṣadü’l-esnâ fîmâ yeteʿallaḳ bi-esmâʾillâhi’l-ḥüsnâ.

2. Fetḥu’l-mennân li-beyâni’r-rusüli’lletî fi’l-Ḳurʾân. Bu manzume ve şerhi Süyûtî’nin Müfḥımâtü’l-aḳrân fî mübhemâti’l-Ḳurʾân’ı ile birlikte basılmıştır (Kahire 1309).

3. Risâle fî is̱bâti kerâmâti’l-evliyâʾ (Takıyyüddin es-Sübkî’nin Şifâʾü’l-esḳām fî ziyâreti ḫayri’l-enâm’ı ile birlikte, Haydarâbâd 1315; Bulak 1319; İstanbul 1981).

4. Manẓûmetü’s-Sücâʿî fi’t-tevḥîd (ʿAḳīdetü’s-Sücâʿî). Birçok şerhi vardır.

5. Manẓûmetü ʿilmi âdâbi’l-baḥs̱. Bu esere de birçok şerh yazılmıştır.

Fıkıh. 1. en-Nefeḥâtü’r-rabbâniyye ʿale’l-Fevâʾidi’ş-Şinşevriyye (ʿale’r-Raḥbiyye). Muhammed er-Rahbî’nin er-Raḥbiyye adlı ferâize dair manzumesine Abdullah b. Muhammed eş-Şinşevrî’nin yazdığı şerhe hâşiyedir.

2. Ezhâru riyâżi rażiyyi(rıża)’t-taḥḳīḳ ve’t-tedḳīḳ. Ebû Şücâ‘ el-İsfahânî’nin el-Muḫtaṣar (Ġāyetü’l-iḫtiṣâr, el-Ġāye fi’l-iḫtiṣâr, et-Taḳrîb) diye anılan fıkha dair eserine Hatîb eş-Şirbînî’nin yazdığı el-İḳnâʿ fî ḥalli elfâẓi Ebî Şücâʿ adlı şerhe hâşiyedir.

3. el-Ḳavlü’n-nefîs fîmâ yeteʿallaḳ bi’l-ḫalʿ ʿalâ meẕhebi’ş-Şâfiʿî b. İdrîs.

4. Manżûmetü ẕevi’l-erḥâm fi’l-ferâʾiż.

Hadis. 1. en-Nûrü’s-sârî şerḥu Muḫtaṣarı İbn Ebî Cemre li’l-Buḫârî. İbn Ebû Cemre’nin Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’inden derlediği Cemʿu’n-nihâye adlı muhtasarına yaptığı şerhtir.

2. Ḥâşiye ʿale’l-Ḥıṣni’l-ḥaṣîn min kelâmi Seyyidi’l-mürselîn. İbnü’l-Cezerî’ye ait eserin hâşiyesidir.

Tasavvuf. 1. Bedʾü’l-vesâʾil fî ḥalli elfâẓi’d-Delâʾil. Cezûlî’nin Delâʾilü’l-ḫayrât’ının şerhidir.

2. el-Fütûḥâtü’l-ʿaliyye şerḥu’ṣ-Ṣalâti’l-Meşîşiyye. Abdüsselâm b. Meşîş el-Hasenî’nin eserinin şerhidir.

3. el-Fevâʾidü’l-laṭîfe fî şerḥi elfâẓi’l-Vaẓîfe. Sîdî Ahmed Zerrûk’a ait eserin şerhidir (Kahire 1316; Demenhûr 1330).

4. Tuḥfetü ẕevi’l-elbâb fîmâ yeteʿallaḳ bi’l-âl ve’l-aḥbâb.

Astronomi. 1. Fetḥu’l-ʿalîmi’l-ḳadîr bi-şerḥi Laḳṭi’l-cevâhir fî maʿrifeti’l-ḫuṭûṭ ve’d-devâʾir. Sıbtu’l-Mardînî’nin eserinin şerhi olup eserde muvakkitler için gerekli hat ve dairelerden bahsedilmektedir.

2. Hidâyetü üli’l-ebṣâr li-maʿrifeti eczâʾi’l-leyli ve’n-nehâr. Ahmed el-Ayyâd’ın manzumesinin şerhidir.

3. Şerḥu Manẓûme fî menâzili’l-ḳamer. Sücâî’nin kendi manzumesine yazdığı şerhtir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Tal‘at, Mîkāt, nr. 213).

4. Manẓûme fi’l-ʿamel bi’r-rubʿi’l-müceyyeb (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Felek ve Riyâza, nr. 3980).

Matematik. 1. Fetḥu ẕi’ṣ-ṣıfâti’l-ʿaliyye bi-şerḥi metni’l-Yâsemîniyye. Abdullah b. Muhammed İbnü’l-Yâsemîn’in cebir ve denklemlere dair manzumesinin (urcûze) şerhidir.

2. Fetḥu’l-mâliki’r-rezzâḳ li-şerḥi Naẓmi Uṣûli’l-evfâḳ. Manzume ve şerhi müellife aittir.

Mantık. 1. Maḳūlâtü’s-Sücâʿî (el-Maḳūlâtü’l-ʿaşr, ʿUḳūḍü’l-maḳūlât, Naẓmü’l-maḳūlât). Kategorilere dair bir manzumedir (Kahire 1273, 1276, 1297, 1302, 1303,1304, 1306, 1323).

2. el-Cevâhirü’l-muntaẓımât fî ʿUḳūḍi’l-maḳūlât. Bir önceki manzumenin şerhidir (I-II, Kahire 1940, başka şerh ve hâşiyeleri de vardır).

3. Şerḥ ʿalâ beyteyn fi’l-maḳūlât (Zeynî Dahlân’ın Mecmûʿ yeştemil ʿalâ s̱elâs̱i resâʾil fi’l-cebr ve’l-muḳābele ve’l-vażʿ ve’l-maḳūlât’ı içinde, Kahire 1292).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 38. cildinde, 16-17 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.