ŞİBLÎ, Bedreddin

712 (1312) yılında babasının kayyım olarak görev yaptığı Dımaşk’a bağlı Şibliye kasabasında doğdu. İlk tahsilini burada yaptı. 730’dan (1330) sonra Kahire’ye giderek Ebû Hayyân el-Endelüsî, Zehebî, Cemâleddin el-Mizzî, İbn Fazlullah el-Ömerî gibi âlimlerin ders halkasında bulundu, 737’de (1336) Kudüs’e geçip Mescid-i Aksâ’nın başimamı Ebû Saîd Halîl b. Keykeldî el-Alâî’nin öğrencisi oldu. Şam bölgesinin tanınmış âlimleri arasında yer alan Şiblî, 755’te (1354) Trablusşam kadılığına getirildi ve 769 Safer ayında (Ekim 1367) vefatına kadar bu görevde kaldı. Hocası Zehebî Şiblî’yi fakih, muhaddis, âlim, talebelerin zekilerinden ve gençlerin faziletlilerinden biri diye niteler (el-Muʿcemü’l-muḫtaṣ, s. 237). İbn Habîb el-Halebî de Şiblî’nin değerli bir âlim olduğunu, silâh kuşanıp sahildeki ribâtlarda kaldığını, Trablus’ta kendisiyle defalarca görüşüp ondan faydalandığını kaydeder.

Eserleri. Şiblî’nin otuza yakın eserinin bulunduğu tahmin edilmekte, kendisi bunlardan sekizinin adını Meḥâsinü’l-vesâʾil adlı eserinde zikretmektedir (s. 34-42).

1. Meḥâsinü’l-vesâʾil ilâ maʿrifeti’l-evâʾil. Yirmi üç bölüm (fasıl) halinde düzenlenen eserde her varlığın başı (el-evvel) olan Cenâb-ı Hak, O’nun yarattıklarının ilkleri, Hz. Âdem’den Hz. İbrâhim’e kadar olan dönemdeki ilkler, Kâbe, Hz. İsmâil ve Hz. Muhammed zamanındaki ilkler, ayrıca Hz. Peygamber’in seriyye ve gazveleri, dinî hükümler, Kur’an, sahâbe, Hulefâ-yi Râşidîn, Emevîler, Abbâsîler, çeşitli ilimler vb. konularda ilk defa vuku bulan yahut kıyamet alâmetleri ve âhiret gibi vuku bulacak olan şeyler hakkında bilgi verilmektedir. Eserin Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’deki (nr. 5674) bir nüshasının sonunda Zehebî, Muhammed b. Ali ed-Dimyâtî ve Safedî’ye ait üç takriz bulunduğu belirtilmektedir (Meḥâsinü’l-vesâʾil, neşredenin girişi, s. 11). Kitap Muhammed Altuncî tarafından neşredilmiştir (Beyrut 1412/1992).

2. Âkâmü’l-mercân fî aḥkâmi’l-cân. Cinler hakkındaki haberleri ve hükümleri konu edinen eser bir mukaddime, 140 bölüm (bab) ve bir hâtimeden meydana gelmiş olup çeşitli neşirleri yapılmıştır (Kahire 1326, 1356; nşr. Ebü’l-Fazl İbnü’s-Sıddîk, Kahire 1376; nşr. İbrâhim Muhammed Cemel, Riyad 1402/1982; Ġarâʾib ve ʿacâʾibü’l-cin ve’ş-şeyâṭîn adıyla, Kahire 1404/1983; nşr. Ahmed Abdüsselâm, Beyrut 1408/1988; nşr. Seyyid Cümeylî, Aḥkâmü’l-cân adıyla, Beyrut 1405/1985). Süyûtî’nin Laḳṭü’l-mercân fî aḥkâmi’l-cân (nşr. Mustafa Abdülkādir Atâ, Beyrut 1406/1986), Nûreddin el-Halebî’nin ʿİḳdü’l-mercân fîmâ yeteʿallaḳ bi’l-cân (nşr. Mustafa Âşûr, Kahire 1408/1988) adıyla ihtisar ettiği eseri Muhammed Ferşad Türkçe’ye tercüme etmiştir (Cinlerin Esrarı, İstanbul 1974).

3. Şerḥu’l-Ḳudûrî. Hanefî fakihlerinden Kudûrî’ye ait el-Muḫtaṣar’ın şerhidir. Bazı kaynaklarda el-Yenâbîʿ fî maʿrifeti’l-uṣûl ve’t-tefârîʿ adıyla geçen eser Muhammed b. Ramazan er-Rûmî’ye de nisbet edilmektedir (İbn Kutluboğa, s. 260, 264; Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1632, 1634). İstanbul kütüphanelerindeki çeşitli yazmaları Muhammed b. Ramazan adına kayıtlıdır.

4. Teskîfü’l-elsine bi-taʿrîfi’l-ezmine. Arap diline dair bir eser olup 743 (1342) tarihli müellif nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Lâleli, nr. 1686).

5. Zehvü’l-bedîʿ fî zehri’r-rebîʿ. Hadis ilmiyle ilgili olan eserin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Ayasofya, nr. 4032).

6. Keşfü’l-ibhâm bi-şerḥi’l-aḥkâm (Şerḥu’l-ʿUmde fi’l-aḥkâm). Cemmâîlî’nin ʿUmdetü’l-aḥkâm adlı eserinin şerhi olup 25 Receb 738 (16 Şubat 1338) tarihli müellif hattı nüshasının dördüncü bölümü Chester Beatty Library’de kayıtlıdır (Arberry, I, 24).

Şiblî’nin bunların dışında Ẕemmü’s-semâʿi’l-mülhî ve taḥrîmühû ve beyânü ḥamîdi’ş-şiʿr min ẕemîmih, Risâle fî âdâbi’l-ḥammâm, el-Fuṣûl fî aḥvâli’r-Resûl, Taṣrîfü’l-aḳlâm ve’s-süṭûr fî taʿrîfi’l-eyyâm ve’ş-şühûr, Neşrü’l-aʿlâm fî aḥkâmi’s-selâm, Nüzhetü’l-kirâm ve’l-ekyâs fî ẕikri’s-sihâm ve’l-ḳıyâs, Vaḳʿu’l-ḥicâbi’s-sâtir fi’l-inbâʾ ʿani’l-lafẓi’l-mütevâtir, el-Envâʿu’l-vâride fî ṣalâti’l-ḫavf fî ṭardi’l-kelâm, Risâle fî âdâbi’l-ḥammâm adlı eserleri bulunmaktadır (Meḥâsinü’l-vesâʾil, neşredenin girişi, s. 8-9).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 124-125 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.