SAYRAFÎ, Hasan Kâmil

6 Eylül 1908 tarihinde Mısır’da Akdeniz liman şehri Dimyat’ta doğdu. İlk ve orta öğrenimine bu şehirde devam etti, ancak maddî sıkıntılar yüzünden öğrenimine ara vererek Tarım Bakanlığı’nda memur olarak göreve başladı. Daha sonra Millet Meclisi’nde başkanlık sekreterliğine tayin edildi ve 1968 yılındaki emekliliğine kadar bu görevini sürdürdü. Erken bir dönemde edebiyata ilgi duyan Sayrafî, on beş yaşından itibaren yazmaya başladığı şiirlerini İsmâil Mazhar’ın yayımladığı el-ʿUṣûr dergisinde neşretti. Bir yandan resmî görevine devam ederken bir yandan da el-Cihâd, eż-Żiyâʾ, el-Vâdî ve er-Râvî gibi edebî dergilerin yazar kadrosunda yer aldı. Ayrıca Kültür Bakanlığı’nın yayımladığı el-Mecelle dergisinin danışmanlığını ve yine bir edebî dergi olan el-Kâtibü’l-ʿArabî’nin müdürlüğünü üstlendi. Arap Birliği’ne bağlı Arapça Yazmalar Enstitüsü’nün Arap kültür mirasına yönelik çalışmalarına katıldı.

Sayrafî, 1932’de Ahmed Zekî Ebû Şâdî’nin başkanlığında kurulan modern Arap edebiyatı şiir akımlarından Apollo Topluluğu’nda kurucular arasında yer aldı ve aynı adla yayımlanan derginin yazı işlerinin idaresini üstlendi. Modern Arap şiirinin yenileşme sürecinde önemli bir dönüm noktası teşkil eden Apollo Topluluğu 1930’lu yıllarda Arap şiirine egemen olan edebî bir oluşumdu ve Kuzey Amerika’daki göçmen Arap şairlerinin etkisiyle romantik bir edebiyat anlayışına sahipti. Apollo Topluluğu’nun şairleri şiiri klasik Arap şiirinin kuralcılığından kurtarmayı, insanların ruhuna ve duygularına hitap eden yeni bir tarz ortaya koymayı hedeflemişti. Serbest şiiri savunan bu topluluğun yenilikçi hareketleri kendileriyle ve Mısır’la sınırlı kalmadı, çeşitli Arap ülkelerinden birçok şair bu akımın etkisiyle yazdığı eserlerini Apollo dergisinde yayımladı. Hareketin içinde önemli bir yer bulan Sayrafî çevresinden aldığı destekle ilk şiir divanını el-Elḥânü’ḍ-ḍâʾiʿa adıyla neşretti (Kahire 1934). Şiirlerinde karamsar ve hüzünlü bir ruh halini yansıtan Sayrafî bu yapıyı ömrünün sonuna kadar devam ettirdi ve şöhretten uzak, içine kapanık münzevi bir hayatı tercih etti. İlk şiir divanına yönelik tepkilerden olsa gerek, hazır bulunan diğer şiir divanını on dört yıl aradan sonra eş-Şürûḳ (Kahire 1948), üçüncü divanını yine uzun bir aradan sonra Ṣadâ ve nûr ve dumûʿ (Kahire 1960) adıyla yayımladı.

Ahmed Zekî Ebû Şâdî’nin bir yakınıyla evlenen Sayrafî, gözlerden uzak bir hayat yaşamasına rağmen kültür camiasının ilgisinden pek uzak kalamadı, divanları 1980’den itibaren devlet tarafından neşredildi: Zâdü’l-müsâfir (Kahire 1980), ʿAvdetü’l-vaḥy (Kahire 1980), Ṣalavâtî ene (Kahire 1982), en-Nebʿ (Kahire 1982), Nevâfiẕü’ż-żiyâʾ (Kahire 1982). Şehriyâr ve Şehrezâd’ın öyküsünü konu edinen ve 104 rubâîden oluşan Şehrezâd da yine bu yıllarda yayımlandı (Kahire 1980). es̱-S̱eḳāfe dergisi tarafından 1977-1981 yılları arasında “Dımaşḳ, Ünşûdetü’l-ḥub, Ṣavtü’ş-şâʿir, Ḳalemî ḫâdeʿat nefsî” başlıklı şiirleri de yayımlandı. Bunların dışında Sayrafî’nin Naġamât ve nesemât, Ḫamsetü’l-ʿıṭri’n-nesîm, Varaḳāt, Müteferriḳāt, Zeherâtün lâ-teẕbül, Ḳaṭarâtü’n-nedâ adında yazma halindeki divanları mevcuttur. Son yıllarını rahatsızlıklarla mücadele ederek geçiren Hasan Kâmil es-Sayrafî 20 Mayıs 1984 tarihinde vefat etti.

Sayrafî şiirlerinde hüznü, acıyı ve kederi ağırlıklı olarak işlemiş, insanın psikolojik birikimlerini ön plana çıkarmıştır. Ayrıca tabiattan aldığı ilhamla derin anlamlara dalmış, bunları beyitlerinde tasvir etmiştir. Şiire getirdiği yenilikler arasında birden çok kafiye kullanarak mûsiki âhengini yakalaması, şiirlerini daha çok dörtlükler halinde yazması ve didaktik şiire uygun olan kısa vezinler kullanması sayılabilir. Öte yandan tek kafiyeli ve uzun vezinli klasik tarzda şiirleri pek tercih etmemiştir. Birçok defa şiir dalında devlet takdir ödülüne aday gösterilmiş, ancak ödülü elde edememiş, bu durum onun karamsarlığını ve içe kapanıklığını daha da arttırmıştır.

Sayrafî’ye şöhret kazandıran ve Mısır dışında da tanınmasını sağlayan diğer bir etken de onun birçok eserin tenkitli neşrini hazırlamasıdır. Bu meyanda en önemli çalışması, Abbâsî döneminin meşhur şairlerinden Buhtürî’nin divanını beş cilt halinde ayrıntılı bir şekilde şerhetmesidir (Kahire 1963-1978). Ayrıca Dîvânü’l-Ḥâris̱ b. Ḥillize (Kahire 1961), Dîvânü ʿAmr b. Ḳamîʾe (Kahire 1385/1965), Dîvânü (Şiʿri)’l-Mütelemmis eḍ-Ḍubaʿî (Kahire 1390/1970), Dîvânü’l-Laḳīṭ b. Yaʿmer el-İyâdî (Kahire 1970) ve Dîvânü(Şiʿri)’l-Müs̱eḳḳab el-ʿAbdî (Kahire 1391/1971); İbn Hazm’ın Ṭavḳu’l-ḥamâme’sini (Kahire 1950), Ebû Mansûr es-Seâlibî’nin Leṭâʾifü’l-maʿârif’ini (Kahire 1379/1960, İbrâhim el-Ebyârî ile birlikte), Şerîf el-Murtazâ’nın Ṭayfü’l-ḫayâl’ini (Kahire 1381/1962), Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin ʿAbes̱ü’l-Velîd’ini (ʿAbes̱ü’l-Velîd fi’l-kelâm ʿalâ Şiʿri Ebî ʿUbâde el-Velîd b. ʿUbeyd el-Buḫtürî) ve Zekeriyyâ el-Kazvînî’nin Âs̱ârü’l-bilâd ve aḫbârü’l-ʿibâd’ını (Beyrut, Daru Sâdır) neşretmiştir. Bu arada Hâfız İbrâhim ve Ahmed Şevkī’yi ele alan Ḥâfıẓ ve Şevḳī adıyla bir kitap yayımlamıştır (Kahire 1948).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 475-476 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.