https://islamansiklopedisi.org.tr/saviyye
Sâviyye Ahmed ed-Derdîr’e nisbet edilen Halvetî-Derdîriyye’nin Sibâiyye ve Vefâiyye ile birlikte üç kolundan biridir. Tarikatın silsilesi Ahmed ed-Derdîr, Şeyh Hifnî ve Kutbüddin el-Bekrî vasıtasıyla Halvetiyye’nin Şâbâniyye-Karabaşiyye koluna ulaşır. Halvetîliğin yanı sıra Şâzeliyye ve Kādiriyye icâzetlerine sahip olmasından dolayı Ahmed es-Sâvî’nin adı bazı Şâzeliyye ve Kādiriyye kollarının silsilelerinde de yer almaktadır.
Mısır’da Halvetîliğin en yaygın kollarından biri olan Sâviyye, Ahmed es-Sâvî’nin halifeleri vasıtasıyla Hicaz, Sudan ve Filistin’de de yayılmıştır. Sâvî’nin en önemli halifesi Muhammed el-Kādî el-Fer‘ûnî’nin vefatından (1244/1828) sonra Sâvî’nin damadı ve halifesi Muhammed eş-Şâzelî ve Ahmed Dayf tarikatta önemli bir konum kazandılar. Muhammed eş-Şâzelî’nin babası Ali eş-Şâzelî, Ahmed es-Sâvî’nin kız kardeşiyle evliydi. Mısır’daki Sâviyye mensupları üzerinde tam bir otorite kuramamasına rağmen akrabalık bağı sayesinde tarikatın liderliğini sürdürebilen Muhammed eş-Şâzelî’den sonra tarikat Kahire’de halifesi Abdullah el-Mağribî es-Sâvî ve oğlu İsmâil el-Mağribî ile Ebû Bekir el-Haddâd tarafından temsil edilmiş, Ebû Bekir el-Haddâd’ın halifesi Hüseyin el-Fîl vasıtasıyla Sudan’a taşınmıştır. Tarikat Yukarı Mısır’da Muhammed eş-Şâzelî’nin halifesi ve yeğeni Abdülbâkī eş-Şâzelî ve Cum‘a Ebü’l-Alâ en-Neccâr’ın faaliyetlerinden sonra yaygınlık kazanmıştır. Abdülbâkī eş-Şâzelî’nin silsilesi, Kefrülammâr’da (el-Cîze) faaliyet gösteren oğlu Ali el-İmrânî eş-Şâzelî ile Asyût civarındaki Ravza’da ikamet eden Muhammed Ebû Şa‘bân er-Ravzî vasıtasıyla devam etmiştir.
Sâviyye Dayfiyye, Şevâdifiyye ve Mensafîsiyye adlı üç kola ayrıldı. Babası İsmâil Ali Dayf gibi Sâvî’den hilâfet alan Ahmed Dayf’ın etrafında geniş bir mürid halkası oluştu. Tarikatın âdâb ve erkânında yaptığı bazı değişiklikler vefatından sonra kardeşi Muhammed İsmâil Dayf tarafından geliştirilerek Dayfiyye adlı müstakil bir kol kurulmuştur. Kahire’de İmam Şâfiî Mezarlığı’na defnedilen Dayfiyye şeyhlerinin türbeleri Mısır’da çokça ziyaret edilen mekânlardandır.
Tarikatın Şevâdifiyye kolu Mısır Garbiye bölgesinde faaliyet gösteren Ahmed eş-Şerkāvî’ye nisbet edilir. Mısır ordusunda zâbit olan Şerkāvî, Ahmed es-Sâvî’nin halifelerinden İskenderiyeli âlim Ali el-Ukbârî’ye intisap ettikten sonra ordudaki görevinden ayrılıp Şennû yakınlarındaki İzbetüşşevâdifî’de bir zâviye açtı. Vefatından (1302/1884) sonra oğlu Atıyye es-Sagīr, Sâviyye’nin en etkili şeyhlerinden biri oldu. Şevâdifiyye’nin merkezi Şarkıye bölgesindeki Farsîs köyüdür. Şevâdifiyye’nin Kahire’deki zâviyesinin şeyhi Abdüssettâr Sâdık eş-Şevâdifî, Şerkāvî’nin torunudur. Diğer torunu Şeyh Abdüddâim tarikatı Şarkıye bölgesindeki Bilbîs’te temsil etti. Tarikat XX. yüzyılın başlarına kadar faaliyetini sürdürdü. Ahmed es-Sâvî’nin halifesi Ahmed Ebü’l-Leyl’den irşad icâzeti alan Abdülcevâd el-Mensafîsî, Sâviyye’yi Yukarı Mısır’da Mensafîsiyye adıyla yaydı. Mensafîsiyye özellikle Asyût ve Minye civarında yaygınlık kazandı.
Sâviyye, Ahmed es-Sâvî’nin halifesi Muhammed Fethullah es-Semâdisî tarafından Filistin’e taşındı. Semâdisî, Mısır’dan Kudüs’e giderken Yafa’ya uğradığında Halvetî-Bekriyye’nin Semmâniyye kolunun şeyhi Yafa müftüsü Hüseyin Sâlim ed-Decânî’ye Sâviyye hilâfeti verdi. Şeyh Hüseyin’in yeğeni Abdülkādir ed-Decânî, Ahmed es-Sâvî’nin Trablusgarp’taki halifesi Muhammed el-Cisr’e intisap edip ondan Sâviyye ve Şâzeliyye hilâfeti aldı. Şeyh Abdülkādir’in yeğeni Muhammed Emîn ed-Decânî, Muhammed Fethullah es-Semâdisî’nin halifesidir. Rifâiyye tarikatlarına da nisbeti vardır. Filistin-Ürdün bölgesindeki en önemli tarikatlardan biri olan Hifniyye-Rahmâniyye tarikatının kurucusu Muhammed b. Abdurrahman el-Kuştulî el-Curcurî, Şâzeliyye’nin Yeşrutıyye koluna mensup iken Ahmed es-Sâvî’ye intisap ederek Şâzelî geleneğinden ayrıldı.
Muhammed el-Cisr, Ahmed es-Sâvî’nin Mısır dışındaki en önemli halifelerindendir. Ezher’de okuyup çeşitli tarikatlara intisap ettikten sonra Ahmed es-Sâvî’nin yanında seyrüsülûkünü tamamladı. Osmanlı Devleti’ne baş kaldıran Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’ya karşı çıkanlara katıldı, ancak başarılı olamayınca ülkeyi terketmek zorunda kaldı. Meşhur bir âlim olan oğlu Hüseyin el-Cisr tarafından kaleme alınan Nüzhetü’l-fikr fî (menâḳıbi) tercemeti’ş-Şeyḫ Muḥammed el-Cisr adlı menâkıbnâmesinde (Beyrut 1306) onun birçok tarikattan icâzeti bulunduğu kaydedilmektedir. Sâviyye, Ahmed es-Sâvî’nin hayatının son yıllarını geçirdiği Medine ve çevresinde de yaygınlık kazandı. Sâviyye tarikatında Derdîriyye’nin âdâb, erkân ve zikir usulü benimsenmiştir. Sâviyye müntesipleri, Sâvî’nin yazdığı el-Esrârü’r-rabbâniyye ve’l-füyûżâti’r-raḥmâniyye ʿale’ṣ-ṣalavâti’d-Derdîriyye adlı salavat şerhiyle Şerḥu’l-Manẓûmeti’d-Derdîriyye isimli esmâ-i hüsnâ şerhini sıkça okumuşlardır.
BİBLİYOGRAFYA
Harîrîzâde, Tibyân, II/2, vr. 219a-221b.
F. de Jong, Ṭuruq and Ṭuruq-Linked Institutions in Nineteenth Century Egypt, Leiden 1978, s. 74-75, 115, 117, 123, 143-144, 148, 155.
a.mlf., Sufi Orders in Ottoman and Post-Ottoman Egypt and the Middle East, İstanbul, ts. (The Isis Press), s. 110-111, 245-246.
G. Delanoue, Moralistes et politiques musulmans dans l’Égypte du XIXe siècle (1798-1882), Le Caire 1982, I, 189-192.
Ramazan Muslu, Mustafa Kemâleddin Bekrî ve Tasavvufî Görüşleri, İstanbul 2005, s. 73-74, 81-84.
Ahmed Hanefî Nassâr, “eş-Şeyḫü’ṣ-Ṣâvî”, ME, XLI/5 (1969), s. 365-369.
Muhammed el-Celyend, “Derdîriyye”, DİA, IX, 169.
İlyas Çelebi, “Hüseyin el-Cisr”, a.e., XVII, 537.
