SÂHİBÜ’l-BÂB

Vezirden sonra geldiği için görevine küçük vezâret de denilen sâhibü’l-bâb kılıç ehlinden (askerî) ve yakalı (mutavvakīn) emîrlerdendi. Kaynaklarda adına rastlanan ilk sâhibü’l-bâb Hüsâmülmülk Eftegin’dir (XII. yüzyıl başları). Yânis er-Rûmî, Emîr Rıdvân b. Velahşî ve Ebü’l-Eşbâl Dırgām’da görüldüğü gibi bu makam daha çok vezârete yükselmede bir basamak olarak kullanılmıştır. Vezir kılıç ehlinden değilse sâhibü’l-bâb, mezâlim duruşmalarında ona vekâlet eder, vezir kılıç ehlinden ise onun ön tarafında dururdu. Halife Hâfız-Lidînillâh döneminde (1131-1149) kendisine “el-Muazzam” unvanıyla hitap edilen Sâhibülbâb Humârtâş el-Hâfızî’ye vekâlet eden şahsın işgal ettiği makama “niyâbetü’ş-şerîfe” denilirdi. Nâibe de “adiyyü’l-mülk” lakabının verildiği görülmektedir. İbnü’t-Tuveyr, geç Fâtımî dönemindeki resmî merasimlerin ve halifenin kabullerinin hazırlanmasında sâhibü’l-bâbın önemli bir yeri olduğunu belirtir. Onun verdiği bilgiye göre sâhibü’l-bâb mevlid törenlerinde, mübarek gecelerde ve aşure gününde, halifelerin cülûs merasiminde bulunur, ramazan bayramı törenine diğer devlet erkânı ile birlikte katılırdı. Gadîr-i Hum bayramında yapılan resmî merasimde vezir ve oğlu ile maiyetindekilerden sonra onun ve yakınlarının kıyafetleri de teşhir edilirdi. Elçileri karşılayıp ağırlamak da sâhibü’l-bâbın görevleri arasındaydı ve bazan nâibi bu görevi yerine getirirdi.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2008 yılında İstanbul’da basılan 35. cildinde, 522 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.