RYCAUT, Paul

Londra’da doğdu. Babası, I. James zamanında İngiltere’ye yerleşen ve Anversli bir Flaman banker olan Peter Rycaut’dur. İyi bir eğitim gördü. Dil, tarih, felsefe, teoloji ve siyaset bilimlerine ilgi duydu. 1646’da Cambridge’deki Trinity College’a yazıldı ve 1650’de mezun oldu. Bu arada İspanya ve İtalya’ya yolculuk yaptı. İngiltere’nin İstanbul’a tayin edilen elçisi Winchilsea kontunun (Earl of Winchilsea) özel sekreterliğine getirildi (1660) ve 1667 yılına kadar görevde kaldı. Bu süre içinde İngiltere’ye gidip geldi. Ayrıca diplomatik amaçla Belgrad’a gittiği ve orada Osmanlı ordu karargâhında konakladığı bilinmektedir. Rycaut bu dönemde İngiltere’ye verilen kapitülasyonların ilk basımını yaptı. Bu basım İslâm dünyasında ilk İngilizce yayın olarak kabul edilmektedir. Rycaut, Kont Winchilsea’nin İngiltere’ye dönmesi üzerine İzmir konsolosluğuna tayin edildi ve Batı ticaretinin önemli merkezi haline gelen İzmir’de 1679 yılına kadar görev yaptı. İzmir çevresini gezdi. Antoine Galland, Günlük’ünde Rycaut’nun İstanbul’a gelip gittiğinden ve onu İzmir’de ziyaret ettiğinden bahseder. Ayrıca İzmir’de bulunduğu sırada birçok gezgin kendisiyle görüşme fırsatı buldu. Bunlar arasında Jacob Spon ile arkadaşı Wheler ve Covel sayılabilir. Rycaut, İngiltere’ye döndükten sonra Lord Clarendon kendisini Leinster ve Connaught eyaletinin kâtipliğine getirdi. II. James tarafından İrlanda müşaviri ve amirallik hâkimi olarak görevlendirildi. 1690 yılında Hanséatique şehirleri nezdinde elçi olarak gönderildi. 1700’de Londra’ya döndü ve aynı yılın 16 Aralığında öldü.

Eserleri. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin tarihini yazan Rycaut, Türkiye’ye ayak bastığı günden başlayarak eserleri için malzeme toplamış, Türkçe öğrenmiş, sözlü kaynaklara başvurmuş ve kendi gözlemlerini çalışmalarında kullanmıştır.

1. A Narrative of the Success of the Voyage of the Earl of Winchilsea (London 1661). İstanbul’a yaptığı seyahati anlattığı eseridir.

2. The Capitulations and Articles (Constantinople 1663). 1661 yılında verilen ahidnâmedir.

3. The Present State of the Ottoman Empire (London 1667). Rycaut’nun en dikkat çekici eseri olup XVII. yüzyıl Osmanlı devlet ve toplum yapısının çeşitli yönlerini yansıtır. İngiliz Dışişleri Bakanı Lord Arlington’a ithaf edilen eserde Türkler’in hükümet şekli, yöneticileri, âdetleri hakkında bir taslak çizilmesi amaçlanmaktadır. Rycaut, ön yargılardan sıyrılarak Türkler’in durumunu kendi yurttaşlarına anlatmak ve Türkler’in barbar olmadığını göstermek gibi bir bilinçle hareket eder. Üç bölüme ayrılan eserde Osmanlı Devleti’nin örgütsel yapısı, bunun işleyişi, devlet adamlarının yetiştirilmesi, askerî gücü, yabancı elçilerinin Türkiye’deki durumu üzerinde durulur. “Türkler’in dini”ne de oldukça geniş bir yer ayrılmıştır. Rycaut burada Hz. Muhammed ve İslâmiyet için küçültücü sıfatlar kullanmaktan kaçınmaz. Dönemin tarikatları hakkında verdiği ayrıntılı bilgiler büyük ölçüde gözlemlere ve din adamlarından derlediği sözlü kaynaklara dayanır. Osmanlı Devleti’nin uzun ömürlü oluşunu doğa üstü sebeplerle açıklamaya çalışır ve devletin gösterdiği sürekliliği ilâhî bir hoşnutsuzluğun neticesi şeklinde görür. Ancak çöküş belirtileri ortaya çıkmaya başlamıştır. Ortaçağ’dan beri süregelen kalıplaşmış önyargıları benimseyen Rycaut’ya göre Osmanlı Devleti hıristiyanları cezalandırmak isteyen Tanrı’nın iradesiyle ayakta durmaktadır. Türkiye’de soylu bir sınıfın olmayışı da onun gözünden kaçmaz. Bizans döneminde soylularının ezildiği, Paleolog ve Kantakuzen gibi ailelerin kızlarının çobanlarla evlendirildiği yolundaki görüşleri Busbeke’ye dayanır. Esere modellik eden kaynaklar içinde Knolles’in (A Brief Discourse of Greatnesi of the Turkish Empire), Robert Withers’in (Description of the Great Seignor’s-Seraglio’s) çalışmalarının başı çektiği tesbit edilmiştir. Öte yandan ele alınan konuların bir kısmının John Sandys tarafından işlendiği belirtilir (A Relation of a Journey begun An: Dom: 1610, London 1615). Eserde Busbeke’in Kanûnî Sultan Süleyman dönemine ait mektuplarına sık sık gönderme yapıldığı dikkati çeker. Rycaut ayrıca Osmanlı defter kayıtlarını gördüğünü belirtir. Onun Köprülüler’den bilgi almış olabileceği üzerinde durulmaktadır. Rycaut’nun sözlü kaynakları arasında “anlayışlı bir Lehistanlı” da vardır ki bu Albertus Bobovius’tur (Ali Ufkî Bey). İlk baskısının ardından yangın sebebiyle 1668’den itibaren yeniden basılan eser (1668, 1670, 1675, 1681, 1682, 1686, 1701, 1703, 1704; New York 1971; Farnborough 1972) Fransızca’ya (Amsterdam 1670, 1671, 1672, 1676, 1678, 1686, 1696, 1714; Paris 1670; Rouen 1677; The Hague 1709), Felemenkçe’ye (Amsterdam 1670), Almanca’ya (Frankfurt 1671; Augsburg 1694), İtalyanca’ya (Venedik 1672, 1673, 1682; Bologna 1674), Lehçe’ye (Sluzk 1978) ve Rusça’ya (Saint Petersburg 1741) çevrilmiştir. Kitabın Türkçe tercümesi Briot’nun Fransızca çevirisi esas alınarak Halil İnalcık tarafından yapılmıştır (TTK Ktp., nr. T 134); bu çeviri yedi defter içinde bulunmaktadır, üçüncü defter eksiktir. Bir başka eksik tercümeyi Reşat Uzmen gerçekleştirmiştir (Türklerin Siyasi Düsturları, Tercüman 1001 Temel Eser, tarih yok; Milliyet Yayınları, İstanbul 1996).

4. History of the Turkish Empire from 1623 to 1677 (London 1680). Rycaut’nun Richard Knolles’un The Generall Historie of the Turkes başlıklı eserine yazdığı üç zeyilden oluşur. Bu kısım Osmanlı tarihinin hemen hemen bütün bir yüzyılını kapsar. Knolles’un ilk defa 1603’te bastırdığı, ölümünden önce 1610 yılına kadar uzatarak ikinci basımını yaptığı tarihini IV. Murad’ın tahta çıkışından (1623) başlayarak sürdürmüştür. 1660-1677 yılları arasına denk düşen, Türkiye’ye gelişinden önceki olaylar için eline hangi eser geçmişse onu kullanmıştır; fakat kendisi bu dönemi yazarken gözlemlerine dayandığını belirtir. Eser Fransızca’ya çevrilmiş ve iki defa basılmıştır (1682, 1684); bunu Almanca çevirisi izlemiştir (1684).

5. The History of the Turks Beginning with the Year 1679 Being of a Full Relation of the Last Troubles in Hungary, with the Sieges of Vienna (London 1700). 1679 yılında başlayan ve 1699 Karlofça Antlaşması’na kadar devam eden ayrıntılı bir çalışmadır. Rycaut eserini İngiltere Kralı III. William’a sunmuş ve bunun Hamburg’da görevli olarak bulunduğu sırada 1700 yılında tamamladığına ilişkin bir kayıt düşmüştür. Osmanlı-Avusturya savaşlarının (1683-1699) oldukça ayrıntılı bir tarihi olan eserde müellifin kendi gözlemleri yanında Osmanlı devlet adamlarından aldığı bilgilere de yer verilmiş olmalıdır. Knolles’un ve Rycaut’nun eseri Mr. Savage tarafından kısaltılarak bazı eklerle birlikte basılmış, eserin ikinci basımında (The Turkish History, I-II, London 1704) Hz. Muhammed’in hayatına dair bilgi verilmiştir.

6. Sabetai Sevy (London 1669). Mehdîlik iddiasıyla ortaya çıkan Sabatay Sevi hakkında broşür niteliğinde bir eser olup İzmir’de Hollandalı rahip Thomas Coenen’den alınan bilgilere dayanır. Müellif ayrıca İngiltere’nin İstanbul elçiliğinden gerekli ayrıntıları sağlamıştır. Eser Almanca’ya da çevrilmiştir.

7. The Present State of Greek and Armenian Churches (London 1679). Rycaut, II. Charles’ın isteğiyle kaleme aldığı bu eser üzerinde çalışırken İzmir çevresinde Hıristiyanlığın ilk yedi kilisesini aramak için Efes, Denizli, Alaşehir, Sart, Bergama ve Akhisar’a geziler yapmıştır. Kitap Fransızca ve Almanca’ya çevrilerek defalarca basılmıştır. Rycaut’nun Türkiye ile ilgisi olmayan daha başka eserleri de vardır. Hamburg’dan gönderdiği diplomatik mektuplar 1841 yılında yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2008 yılında İstanbul’da basılan 35. cildinde, 314-315 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.