REŞÎD-i YÂSEMÎ

28 Cemâziyelâhir 1314 (4 Aralık 1896) tarihinde Kirmanşah’a bağlı Gehvâre kasabasında doğdu. Asıl adı Gulâm Rızâ’dır. Edip ve entelektüel şahsiyetlerin yetiştiği bir aileden gelmektedir. Babası Muhammed Velîhan Mîr Penc hattat, şair ve nakkaştı. Anne tarafından dedesi divan sahibi ve Şems ü Tuġrâ adlı tarihî romanın yazarı Muhammed Bâkır Mirza Hüsrevî’dir. İlk eğitimini Kirmanşah’ta alan Reşîd-i Yâsemî özel hocalardan Fars dili ve edebiyatı okudu, Arapça ve Fransızca öğrendi. Ardından gittiği Tahran’da Saint Louis Lisesi’nden mezun oldu (1913). Bu okulda Nizâm Vefâ isimli Farsça hocasının teşvikiyle şiire yöneldi. Şiirlerinde “Reşîd” mahlasını kullandı. Öğrenimini tamamladıktan sonra önce Kültür ve Maliye bakanlıklarında, ardından saray kalem dairesinde çalışmaya başladı. O günlerde, sonraları adı Meliküşşuarâ-yi Bahâr tarafından Encümen-i Dânişkede olarak değiştirilecek olan Cerge-i Dânişverî’yi kurdu. Bu toplulukta Bahâr ve onun arkadaşlarından olan Saîd-i Nefîsî, İkbâl-i Âştiyânî, Seyyid Rızâ Hünerî ve İbrâhim Ülfet gibi edebiyat ve fikir adamlarıyla çalıştı. “İnkılâb-ı Edebî” başlığı altında Fransızca’dan tercüme ettiği yazı dizisi Dânişkede dergisinde yayımlandı. Ardından Encümen-i Edebî-i Îrân kuruldu. Burada İbn Yemîn-i Tuğrâî’nin hayatını anlattığı ilk telif yazısını neşretti. Kısa bir süre sonra Alî-yi Deştî’nin kurduğu Şafaḳ-ı Sorḫ adlı gazetede edebî tenkit yazıları kaleme aldı ve zamanının yazar ve şairlerini eleştirdi. Bu yazılar sayesinde edebiyat çevrelerinin dikkatini çekti. Îrân, Nev Bahâr, Âyende, Taʿlîm ü Terbiyet, Armaġān, Mihr ve Ferhengistân gibi gazete ve dergilerde makale ve şiirleri yayımlandı. Bu arada İngilizce’sini ilerletti ve Ernst Herzfeld’in derslerine katılarak Pehlevîce öğrendi. 1933 yılında Tahran Üniversitesi açıldığında Edebiyat Fakültesi’nin İslâm Tarihi Kürsüsü hocalığına getirildi. Dânişserâ-yi Âlî’de ders verdi. Ferhengistân-ı Îrân üyeliğine seçildi. 1946’da Fransa’ya gitti ve orada iki yıl kaldı. 2 Mart 1949 tarihinde Edebiyat Fakültesi’nde verdiği bir konferans esnasında kalp krizi geçirdi. Tedavi için Avrupa’ya gitti. Bir süre sonra döndüğü Tahran’da 9 Mayıs 1951 tarihinde öldü.

Daha çok klasik İran edebiyatı araştırmacısı olarak tanınan Reşîd değişik türlerdeki şiirlerinde kafiyelerin yerini değiştirerek yenilik yapma çabalarına, “mukattaât” ismiyle yeni bir şekil kullanmasına, yeni türeyen kelimelere şiirinde yer vermesine rağmen eski üstatların şiir üslûbunu takip eden Dânişkede topluluğunun belirlediği kurallara bağlı kalmış, Horasan ve Irak üslûbu arasında bir üslûbu benimsemiş, bugünün şiirini dünün şiirine bağlayan halkalardan biri olmuştur. Yeni mazmunları eski şiirin kalıbına dökmüş, ahlâk ve hikmeti şiirine yerleştirmiştir. Ancak bu tür şiirleri genelde ağır ve sanatlı olup tekrarlar göze çarpmaktadır.

Eserleri. Döneminin sosyal ve kültürel değişikliklerini yansıttığı 2000 beyit civarındaki şiirleri önce Münteḫâbât-ı Eşʿâr-ı Reşîd (Tahran 1312), daha sonra Dîvân-ı Şiʿr-i Reşîd-i Yâsemî (Tahran 1338) adıyla yayımlanmıştır.

Telif Eserleri: Aḥvâl-i İbn Yemîn (Tahran 1304); Ḳānûn-ı Aḫlâḳ (Tahran 1307); Târîḫ-i Milel ü Niḥal (Tahran 1315 hş.); Âʾîn-i Nigâriş-i Târîḫ (Tahran 1316 hş.); Edebiyyât-ı Muʿâṣır (Tahran 1316 hş.); Maḳālât ve Risâlehâ (nşr. Îrec Efşâr – Muhammed Resul Deryâgeşt, Tahran 1373 hş.).

Neşirleri: Dîvân-ı Muḥammed Bâḳır-ı Ḫüsrevî (Tahran 1303 hş.); Selâmân u Ebsâl-ı Câmî (Tahran 1305 hş.); Enderznâme-i Esedî-i Ṭûsî (Tahran 1306 hş.); Neṣâyiḫ-i Firdevsî (Tahran 1306 hş.); Muḳaddime ber Dübeytîhâ-yı Bâbâ Ṭâhir-i ʿUryân (Tahran 1306 hş.); Dîvân-ı Hâtif-i İṣfahânî (Tahran 1307 hş.); Münteḫabât-ı Eşʿâr-ı Ferruḫî-yi Sîstânî (Tahran 1311); Dîvân-ı Mesʿûd-i Saʿd-i Selmân (Tahran 1318 hş.); Eşʿâr-ı Güzîde-i Mesʿûd-i Saʿd-i Selmân (Tahran 1319 hş.); Külliyyât-ı Ḫâce Cemâleddîn Selmân-ı Sâvecî (Tahran, ts.).

Tercümeleri. Pehlevîce’den: Enderz-i Ûşner Dânâk (Tahran 1313 hş.); Enderz-i Âzerpâd Mar Sipendan (Tahran, ts.); Erdâvîrâfnâme (Tahran 1314 hş.). Fransızca’dan: Neṣâyiḥ-i Epiktutos Ḥakîm (Tahran, ts.); Târîḫ-i ʿUmûmî-i Ḳarn-ı Hicdehum (Albert Malet’den, Tahran 1310); Târîḫçe-i Nâdirşâh (Minorsky’den, Tahran 1313 hş.); Âs̱âr-ı Îrân (Andre Godard’dan, Tahran 1314 hş.); Îrân der Zamân-ı Sâsâniyân (Arthur Christensen’den, Tahran 1317 hş.); Ez Ḳaṣr-ı Şîrîn be Ṭûs (Tahran, ts.). İngilizce’den: Âʾîn-i Dûstyâbî (Dale Carnegie’den, Tahran 1320 hş.); Târîḫ-i Cengîz (Harold Lamp’dan, Tahran 1313 hş.); Târîḫ-i Edebiyyât-ı Îrân -ez Âġāz-ı Ṣafeviyye tâ ʿAṣr-ı Ḥâżır- (Edward Browne’dan, Tahran 1316 hş.); Maḳām-ı Îrân der Târîḫ-i İslâm (David S. Margoliouth’tan, Tahran 1321 hş.); Teâtr-ı Manẓûm-ı Ânuş (Tomanyanis’ten, Tahran, ts.).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2008 yılında İstanbul’da basılan 35. cildinde, 18 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.