https://islamansiklopedisi.org.tr/rafii-abdulgani-b-ahmed
1232 (1817) veya 1236 (1821) yılında Trablusşam’da doğdu. Burada Âl-i Râfiî diye tanınan köklü bir aileyle mensup olup Abdülkādir b. Mustafa er-Râfiî’nin amcasının oğludur. Soyu Hz. Ömer’e dayandırıldığı için “Fârûkī” nisbesiyle de anılır. Kur’an’ı ezberledikten sonra A‘râbî ez-Zeylaî, Necîb ez-Za‘bî el-Cîlânî, İsmâil b. Ahmed el-Hâfız, Reşîd el-Mîkātî gibi âlimlerden aklî ve naklî ilimleri öğrendi. Dımaşk’a giderek Ebü’l-Mehâsin Vecîhüddin Abdurrahman b. Muhammed el-Küzberî’den hadis, Abdullah b. Abdurrahman el-Halebî’den fıkıh, usûl-i fıkıh ve tefsir okudu. Kahire’de Bâcûrî’nin talebesi oldu. İskenderiye’ye müftü olarak tayin edilmek istendiyse de bunu kabul etmedi. Hac için gittiği Mekke’de âlimlerden ders aldı; Mekke müftüsü Muhammed el-Kütübî’den usûl-i fıkıh okudu. Mısır’dan İstanbul’a gerçekleştirdiği seyahatindeki gözlemlerini el-Maḳāmetü’l-baḥriyye isimli kitabında topladı. Trablusşam’a döndüğünde Mansûrî Camii imamı Şeyh Muhammed Reşîd el-Mîkātî’nin önderliğinde Halvetiyye tarikatına intisap etti. Burada üç yıl müftülük yaptıktan sonra Akkâ’da, Yemen’in Tâiz sancağında ve San‘a vilâyetinde kadılık görevinde bulundu. Zeydî âlimleriyle münazaralar yaptı. Şairlik yönü de olan Râfiî Sultan Abdülhamîd, Mısır Hidivi İsmâil Paşa, Tevfik Paşa ve Tosun Paşa’ya kasideler yazdı. Dinî ilimler ve edebiyat okutan Râfiî’nin öğrencileri arasında Hadrâvî, İbrâhim el-Ahdeb, Muhammed Dervîş et-Tedmürî, Hayreddin el-Mîkātî gibi âlimler vardır. Ömrünün son yıllarını Mekke’de geçirdi. 14 Zilhicce 1308’de (21 Temmuz 1891) vebadan öldü ve Cennetülmuallâ’da defnedildi.
Eserleri. 1. Şerḥu’l-Esʾileti’n-naḥviyye (el-ʿUḳūdü’d-dürriyye) (Trablus 1413/1993).
2. el-Cevherü’s-senî fî şerḥi Bedîʿiyyeti’ṣ-Ṣafî. Safiyyüddin el-Hillî’ye ait eserin şerhidir (Kahire 1316; nşr. Nesîb Neşâvî, Dımaşk 1403/1983).
3. Naẓmü Tuḥfeti’l-iḫvân. Derdîr’in Tuḥfetü’l-iḫvân fî ʿilmi’l-beyân adlı eserinin dört varaklık manzum şeklidir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 5762).
4. Terṣîʿu’l-Cevâhiri’l-Mekkiyye fî teẕkiyeti’l-aḫlâḳı’l-merżıyye (Kahire 1301). Ebû Hâmid el-İdrîsî’ye ait eserin gözden geçirilmiş ve bazı ilâvelerle zenginleştirilmiş şeklidir. Şah Vasiyyullah bu eser üzerine el-İfâdâtü’l-vaṣiyye adıyla bir şerh yazmıştır (Allahâbâd 2001).
5. Dîvânü şiʿr (Mecmûʿatü ḳaṣâʾid). Çoğunluğu tasavvufî neşve ihtiva eden, bir kısmı bazı peygamberlere methiye özelliği taşıyan şiirlerini içeren eserin bir nüshası torunu Âsım er-Râfiî et-Trablusî’de bulunmaktadır (M. Ahmed Dernîka, s. 131).
İbn Âbidîn’in Reddü’l-muḥtâr üzerine bir ta‘lîka hazırlayan Râfiî’nin kaynaklarda el-Fetâvâ, Risâle fî miʾe suʾâl ve suʾâl (nahve dair olup Mahmûd Neşşâbe tarafından şerhedilmiştir), İşrâḳu’l-envâr fî ıṭlâḳi’l-ʿiẕâr ve Esrârü’l-iʿtibâr fîmâ evdeʿahullāh mine’l-ḥikem fi’l-eşcâr gibi eserlerinin de adı geçmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
Serkîs, Muʿcem, I, 923-924, II, 1287.
Edhem el-Cündî, Aʿlâmü’l-edeb ve’l-fen, Dımaşk 1958, II, 301-302.
M. Abdülcevâd el-Kāyâtî, Nefḥatü’l-beşşâm fî riḥleti’ş-Şâm, Beyrut 1401/1981, s. 71-72.
Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 87, 348, 487; II, 752.
el-Mevsûʿatü’l-ḥarekiyye (nşr. Müessesetü’l-Buhûs ve’l-meşârîu’l-İslâmiyye), Amman 1403/1983, I, 155-156.
Abdullah Habîb Nevfel, Terâcimü ʿulemâʾi Ṭarâblus ve üdebâʾihâ, Trablus 1984, s. 83-87.
Abdullah Mirdâd Ebü’l-Hayr, el-Muḫtaṣar min Kitâbi Neşri’n-nevr ve’z-zeher fî terâcimi efâżili Mekke (nşr. M. Saîd el-Âmûdî – Ahmed Ali), Cidde 1406/1986, s. 262.
Ömer b. Abdüsselâm Tedmürî, Mevsûʿatü ʿulemâʾi’l-müslimîn fî târîḫi Lübnân el-İslâmî, Beyrut 1414/1993, III/III, s. 40-51.
M. Ahmed Dernîka, Ḳuḍâtü’ş-şerʿ ve’l-iftâʾ fî Ṭarâblusi’l-feyḥâʾ ʿabre’l-ʿuṣûr, Trablus 1416/1996, s. 127-131.
Abdullah Muhammed el-Habeşî, Câmiʿu’ş-şürûḥ ve’l-ḥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, I, 551.
