RÂCİHÎ, Abduh

Kuzey vilâyetlerinden Dekahliye’de doğdu. Kur’an’ı ezberledikten sonra orta ve lise öğrenimini aynı şehirde tamamladı. 1959’da İskenderiye Üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. Ardından aynı bölümde asistan olarak göreve başladı. 1963’te Menhecü İbn Cinnî fî kitâbihi’l-Muḥtesib adlı çalışmasıyla yüksek lisansını ve 1967’de el-Lehecâtü’l-ʿArabiyye fi’l-ḳırâʾâti’l-Ḳurʾâniyye adlı teziyle (Kahire 1968) doktorasını bitirdi. 1977’de profesörlüğe yükseldi, daha sonra birçok idarî görev üstlendi. Bunlar arasında Arap Dili Bölümü başkanlığı, Edebiyat Fakültesi dekanlığı, Yabancılara Arapça Eğitim Merkezi müdürlüğü, Dil Araştırmaları ve Tercüme Enstitüsü müdürlüğü sayılabilir. İdarî görevlerdeki başarısı ve akademik çalışmalarıyla Mısır dışında da tanınmaya başlandı. Bir süre Beyrut Arap Üniversitesi Edebiyat Fakültesi dekanlığı ve Suudi Arabistan İmam Muhammed b. Suûd İslâm Üniversitesi Yabancılara Arapça Eğitimi Öğretmenlerini Yetiştirme Bölümü başkanlığı yaptı. Yemen San‘a Üniversitesi ile Almanya Erlangen Üniversitesi’nde misafir öğretim üyesi olarak ders verdi. Yunanistan, Fas, Küveyt ve Malezya gibi ülkelerde düzenlenen birçok kongre ve sempozyuma katıldı. 2003 yılında Kahire Dil Kurumu üyeliğine seçildi. Edebiyat dalında Mısır devlet takdir ödülüne lâyık görüldü. İngilizce ve Almanca bilen Râcihî, İskenderiye’de bulunan Goethe Enstitüsü’nde ders okuttu. Arap ve Avrupa ülkelerindeki üniversitelerde lisans üstü tez danışmanlığı yaptı ve çok sayıda akademisyenin yetişmesine ön ayak oldu. Kazakistan üniversitelerinde Arap dili bölümlerinin açılması çalışmalarına katıldı. 26 Nisan 2010 tarihinde İskenderiye’de vefat eden Râcihî, Arap dünyasında din, dil ve kültür bilincini yeni nesillere aktaran ikinci kuşaktan sayılır. Özellikle dil alanında yaptığı çalışmalarla yeni bakış açılarına ve metotlara ışık tutmuş, Arap dil bilimini canlandırmış, Kur’ân-ı Kerîm’in doğru anlaşılmasına yönelik çalışmalar yapmıştır.

Eserleri. 1. Fihrisü maḫṭûṭâti’l-Mescidi’l-Aḥmedî bi-Ṭanṭâ (İskenderiye 1964, Ali Sâmî en-Neşşâr ve Celâl Ebü’l-Fütûh ile birlikte).

2. et-Taṭbîḳu’n-naḥvî (Beyrut 1972, 1420/1999). Klasik nahiv kitaplarından farklı olarak daha basit bir dille ve günümüz insanına hitap eden bir üslûpla kaleme alınmış bir eserdir. Yazar eski terminolojiyi korumakla birlikte terimlere açıklık getirmiş ve örnekler vermiş, ayrıca her konunun sonuna Kur’ân-ı Kerîm’den örnekler koyarak cümleler üzerinde uygulamalı alıştırmalar yapmıştır. Eser günümüzde birçok eğitim kurumunda ders kitabı olarak okutulmaktadır.

3. Fıḳhü’l-luġa fi’l-kütübi’l-ʿArabiyye (Beyrut 1392/1972, 1974, 1977). Eserde Araplar ve Batılılar tarafından dil bilimi alanında yapılan çalışmalar ele alınmaktadır. Özellikle Araplar’ın ortaya koyduğu dil bilimiyle ilgili eserler arasında İbn Fâris, Ebû Mansûr es-Seâlibî ve İbn Cinnî’nin çalışmalarına dikkat çekilmiş, bu kitapların metodolojisi ve terminolojisinin açıklanmasına önem verilmiştir.

4. Nuṣûṣ min Kitâbi’l-Ḫaṣâʾiṣ (Kahire 1972). Bu eserde müellifin İbn Cinnî’nin el-Ḫaṣâʾiṣ’inden yaptığı seçmeler yer almaktadır.

5. et-Taṭbîḳu’ṣ-ṣarfî (Beyrut 1973, 2000). Nahivle ilgili eserinde kullandığı uygulamalı metodu bu çalışmasında da kullanan yazar eserini fiil, isim ve i‘lâl-ibdâl başlıkları altında incelemiştir.

6. Dürûs fî şürûḥi’l-Elfiyye (Beyrut 1977). İbn Mâlik’in el-Elfiyye’sinin İbn Hişâm en-Nahvî, Bahâeddin İbn Akīl ve Üşmûnî gibi âlimler tarafından yapılan şerhlerinden fiil cümlesine yönelik konuların seçildiği bu eserde öğrencilerin metodolojiyle ilgili bilgilerinin arttırılması amaçlanmıştır.

7. Dürûs fi’l-meẕâhibi’n-naḥviyye (Beyrut 1978, 1980). Nahiv mektepleri ve temsilcilerinin tanıtıldığı eserde her mektebe ait çalışmalardan örnek metinler seçilerek açıklanmıştır.

8. el-Luġa ve ʿulûmü’l-müctemaʿ (Beyrut 1978). Dil sosyolojisine dair bir çalışmadır.

9. en-Naḥvü’l-ʿArabî ve’d-dersü’l-ḥadîs̱ (Beyrut 1979). Eserde modern dil bilimi teorileri ışığında geçmişte nahiv ilminde uygulanan metotlar ele alınmış ve karşılaştırmalar yapılmıştır.

10. Dürûs fi’l-iʿrâb (I-VI, Beyrut 1984-1990). Râcihî bu eserini nahiv ilminin daha iyi anlaşılması için kaleme almış, Kur’ân-ı Kerîm’den seçtiği sûrelerin dil özelliklerini ve i‘râb kaidelerini seviyelerine göre altı bölüm halinde açıklamıştır.

11. ʿİlmü’l-luġati’t-taṭbîḳī ve taʿlîmü’l-ʿArabiyye (İskenderiye 1990, 1995). Eserde dil bilimin temel ilke ve kavramları basit bir dille Arap okuyucusuna aktarılmış, Arapça öğretiminde dil biliminin katkısı üzerinde durulmuştur.

12. el-ʿArabiyyetü’l-câmiʿiyye li-ġayri’l-müteḫaṣṣiṣîn (Beyrut 2007). Üniversitelerde yabancı dille eğitim alan öğrenciler için kaleme alınan eserde konuşma, tartışma, ilmî makale, okuma ve yazma gibi konular ele alınmıştır.

13. Muḥâḍarât fi’l-edebi’l-muḳāren (Beyrut 2008). Râcihî’nin üniversitede verdiği mukayeseli edebiyatla ilgili derslerin notlarından oluşmaktadır. Bu çalışmada mukayeseli edebiyatın tarihçesi ve Batı’daki örnekleri ele alınmış, ardından Arap edebiyatından metinler seçilerek uygulamalar yapılmıştır.

Râcihî’nin İsrail ile Mısır, Suriye ve Ürdün arasında 1967’de meydana gelen savaştan sonra kaleme aldığı eş-Şaḫṣiyyetü’l-İsrâʾîliyye ile (Kahire 1968) ʿAbdullāh b. Mesʿûd (Kahire 1970) adlı biyografik bir çalışması da vardır. Bunun yanı sıra Ḥiraḳlîṭus: Feylesûfü’t-teġayyür ve es̱eruhû fi’l-fikri’l-felsefî (Philip Ellis Wheelwright, Heraclitus, Kahire 1968, 1996, Ali Sâmî en-Neşşâr ve Muhammed Ali Ebû Reyyân ile birlikte), Üsüsü taʿlîmi’l-luġāt ve taʿallümihâ (Douglas Brown, Principles of Language Learning and Teaching, Beyrut 1994, Ali Ahmed Şa‘bân ile birlikte) adlı kitap çevirileri, çeşitli konularda yazdığı makaleleri ve bildirileri de yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 410-411 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.