PEYÂM

Ali Kemal’in başyazarlığında günlük olarak önce 14 Kasım 1913 - 22 Temmuz 1914 tarihleri arasında 242 sayı çıkmıştır. Müdürü Necip Şakir’dir. Yahya Kemal (Beyatlı) ve Mehmed Rauf gibi imzaların yer aldığı gazetenin kuruluş döneminde yazı heyeti müdürlüğünü Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) yapmıştır. Bu döneminde ilki 18-19 Ocak, ikincisi 25-30 Mart tarihlerinde olmak üzere iki defa kapatma cezası almış, hükümetin dış politikasına yönelik eleştirileri devam edince askerî hükümetin tebliğlerine aykırı yayınını sürdürmek suçuyla 22 Temmuz’da kesin olarak kapatılmış, Ali Kemal de yazı yazmaktan men cezasına çarptırılmıştır.

8 Temmuz 1919’da Sabah gazetesinde çıkan “Doktor Usher Münakaşaları” başlıklı bir yazıyla gazete yazarlığına geri dönen Ali Kemal (Özsoy, s. 135), 2 Ağustos 1919 tarihinde önceki sayı numaralarını devam ettirerek 1/243. sayısıyla Peyâm’ı tekrar çıkarmaya başlar. Gazete bu yeni dönemini 1919 yılı sonuna kadar sürdürdükten sonra (nr. 149/391) içine düştüğü malî sıkıntı yüzünden Mihran Efendi’nin çıkarmakta olduğu Sabah gazetesiyle birleşir (1 Ocak 1920). İki gazetenin önceki sayı numaralarını ayrı ayrı devam ettirdiği (nr. P. 392/S. 10821) Peyâm-ı Sabah, Ali Kemal’in başyazarlığında 10 Eylül 1922’ye kadar (nr. P. 1352/S. 11782) yayınını sürdürür. Ali Kemal’in ayrılmasının ardından prosedürün tamamlanması için birkaç gün daha aynı isimle çıkıp 16 Eylül 1922’den itibaren Sabah adıyla çıkmaya devam eder.

Baştan itibaren İttihat ve Terakkî’ye muhalif bir çizgi sürdüren Peyâm ikinci döneminde Anadolu’da başlamış olan kurtuluş hareketini benimsememiş, bunu yeni bir İttihatçı hareketi gibi değerlendirip çözümün silâhla değil siyaset yoluyla olabileceği fikrinin savunuculuğunu yapmıştır. “Cümlenin Maksudu Bir” (6 Ekim 1919) gibi bazı yazılar dışında millî harekete karşı genelde saldırgan ve baltalayıcı tutumunu elden bırakmayan Ali Kemal son yazılarında hatasını kabul etmiş görünür. İzmir’in kurtuluşundan bir gün sonra yayımladığı son yazısına “Gayeler Bir İdi Birdir” başlığını koyar (gazetenin siyasî tutumu hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Özsoy, tür.yer.). Ali Kemal’in gazetesiyle mücadele etmek amacıyla Aka Gündüz tarafından Ankara’da Anadolu’da Peyâm-ı Sabah adıyla mizah çeşnisi taşıyan bir gazete çıkarılmış (1920), başlığının altında, “İstanbul’da Peyâm-ı Sabah sahtedir, doğru budur” ibaresine yer verilmiştir.

Peyâm ve Peyâm-ı Sabah’ta Ali Kemal’den başka Refik Halid (Karay) (26 Kasım 1919’dan başlayarak kendi adıyla, ayrıca “Nakş-i ber-âb” köşe başlığı ile ve Aydede takma adıyla), Cenab Şahabeddin, Abdullah Zühdi, Halid Ziya (Uşaklıgil), Hasan Bedreddin, Zekî Mugāmiz, Ferid (Kam), Kemal Midhat, İbnü’l-Muhtar, Mustafa Sabri gibi yazarlar yazı, hikâye ve çevirileriyle yer almıştır. Ayrıca Ali Rızâ ve Mehmet Galib “On Üçüncü Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı”, “On Üçüncü Asr-ı Hicrîde Osmanlı Ricâli”, Tâhirülmevlevî (Tâhir Olgun) “Hint Masalları”, posta müdürü Mehmed Ali Bey de “İspanya’da Âsâr-ı İslâmiyye” gibi tefrikalarıyla dikkat çekmektedir.

Gazete, 29 Kasım 1913 - 8 Nisan 1920 tarihleri arasında yetmiş yedi sayı yayımlanan, Ali Kemal’in başyazarı olduğu bir edebî ilâve vermiştir. İlâve dönem dönem Peyâm “ilâve-i edebiyye”, Peyâm-ı Edebî ve Peyâm-ı Sabah Edebî Nüsha adlarıyla çıkmıştır. 31. sayı gazetenin yayın politikasındaki değişiklik sebebiyle üç defa aynı numarayla fakat farklı içeriklerle basılmıştır. Edebî ilâvenin birinci döneminde yazıların “Eski Osmanlılar, Hâdisât-ı Edebiyye, Hâdisât-ı İçtimâiyye, Maktul Vezirlerimiz, Muhabere ve Muhavere, Ufk-ı Ticârî ve Mâlî, Edebiyyât-ı Arabiyye” gibi bölüm başlıkları altında yayımlandığı görülmektedir. Ali Kemal’in “Eski Osmanlılar” başlığıyla divan edebiyatının belli başlı isimleri üzerine yazdıkları, dil ve edebiyat yazılarıyla beraber sonradan bir kitapta toplanmıştır (Ali Kemal, Makaleler: Peyam-ı Edebî’deki Dil ve Edebiyat Yazıları, haz. Hülya Pala, İstanbul 1997). 1895 yılına kadar olan hâtıraları da tefrika halinde “Ömrüm” başlığıyla yayımlanmıştır (Ali Kemal, Ömrüm, haz. M. Kayahan Özgül, Ankara 2004). Edebî ilâvenin sürekli yazarlarından Rıza Tevfik’in (Bölükbaşı) edebî, felsefî ve sosyal içerikli yazılarının önemli bir bölümü Rıza Tevfik’in Tekke ve Halk Edebiyatı ile İlgili Makaleleri adlı kitapta bir araya getirilmiştir (haz. Abdullah Uçman, İstanbul 2001). Cenab Şahabeddin, Süleyman Nazif, Mehmed Rauf, “Süleyman Sadi” takma adıyla Yahya Kemal, Halit Fahri (Ozansoy), Reşid Süreyya, Mehmed Sadık (Muallim), Mehmet Sıdkı (İskeçeli), İbn Mevlânâ Hüseyin Said, Subhi Ali yazılarıyla; Faruk Nafiz (Çamlıbel), Hüseyin Dâniş (Pedram), Hüseyin Sîret (Özsever), Muhiddin Raif (Yengin), Tokadîzâde Şekib, Üsküdarlı Talat, Mehmed Muhiddin, Muallim Cûdî, Hafîd Vahdetî Suud, Yaşar Şadi, Hâfız İsmâil şiirleriyle ilâvede yer alan belli başlı isimlerdir. Yakup Kadri “Kadınlık ve Kadınlarımız”, Dânişzâde Şevket Gavsi “Edebiyyât-ı Mûsikiyye” başlığıyla yazılar yazmış, Kâmran Macid Fransızca’dan hikâye tercümeleri yapmıştır. Az sayıda yazı ve şiiri olan yazarlar arasında Abdullah Cevdet, Abdurrahman Âdil (Eren), Abdülhak Hâmid (Tarhan), Ahmed Muhtar, Ahmed Refik (Altınay), Ali Ekrem (Bolayır), Fazıl Ahmet (Aykaç), Florinalı Nazım, Mehmed Emin (Yurdakul), Mustafa Reşid, Nezihe Muhiddin, Osman Fahri, Recâizâde Ekrem, Remziyü’l-Mevlevî (Ahmed Remzi Akyürek), Tâhirülmevlevî, Yahya Saim (Ozanoğlu) bulunmaktadır. On beş günlük, haftalık, haftada iki günlük ve tekrar haftalık periyotlarla çıkan ilâve sekiz ve dört sayfa olarak yayımlanmış, ilk döneminde “Hande midir Girye midir” başlığı altında Sedat Nuri imzalı sosyal içerikli karikatürlere ve Türk müziği bestekârlarının bazı bestelerine ait notalara yer verilmiştir. Sık sık en beğenilen mısra ve beyit yarışmaları düzenlenmiştir. Peyâm’ın edebî ilâveleri üzerine Adem Şahin tarafından Erzurum Atatürk Üniversitesi’nde bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Peyâm-ı Edebî: Peyâm Gazetesi Edebi İlâvesi: İnceleme-Fihrist-Seçme Metinler, Erzurum 2002). Peyâm, Peyâm-ı Sabah ve edebî ilâvelerinin İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda tama yakın bir koleksiyonu bulunmaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 256-257 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.