PERVÎZ NÂTİL HÂNLERÎ

Tahran’da doğdu. Aslen Mâzenderanlı olan ailesinden birçok kişi Kaçarlar döneminin divan teşkilâtında görev yapmıştı. Hânlerî nisbesi dedesi “hanlar hanı”ndan gelmektedir. İlk eğitimini babası Ebü’l-Hasan İ‘tisâmüddevle’den aldı; daha sonra dârülfünunu ve Tahran Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ni bitirdi (1932). İlk makalesi henüz öğrenciyken İḳdâm gazetesinde yayımlandı. Bedîüzzaman Fürûzanfer, Bahâr, Saîd-i Nefîsî ve Abbas İkbâl-i Âştiyânî gibi üstatlardan ders aldı. Fürûzanfer’in danışmanlığında Fars aruzu üzerine hazırladığı doktora çalışmasını 1943’te tamamladı. Aynı yıl, 1979’a kadar devam eden edebiyat ağırlıklı aylık Süḫan adlı dergiyi çıkarmaya başladı. 1948-1950 yılları arasında Sorbonne Üniversitesi’nde yüksek dil bilimi eğitimi gördü ve güzel sanatlar bölümünün derslerine katıldı. Dönüşünde İçişleri bakan yardımcılığına getirildi. 1957’de Amerika’dan aldığı bir davetle görevinden ayrılıp oraya gitti ve çeşitli üniversitelerde bilimsel etkinliklerde bulundu.

İran’a geri geldiğinde Azerbaycan valiliğine tayin edilen Pervîz Nâtil daha sonra Mâzenderan milletvekili seçildi ve 1962 yılında Kültür bakanı oldu. Bu görevde iken ders kitaplarında yaptığı düzenlemeler eğitim ve öğretim alanında büyük bir reform sayıldı. Onun bakanlığı sırasındaki hizmetlerinden biri de kurduğu okur yazar birlikleriyle halkın okuma yazma oranını yükseltmeye çalışmasıdır. Mart 1964’te bakanlıktan istifa ederek kendini ilme ve edebî faaliyetlere adadı. Öncelikle Bünyâd-i Ferheng-i Îrân adıyla bir kurum oluşturdu ve bu kurum aracılığıyla İran’la ve İslâmiyet’le ilgili birçok eserin yayımını gerçekleştirdi. Bir ara Şâhnâme Kurumu’nun başkanlığında bulundu; çok sayıda kongre ve ilmî toplantıya katıldı. Son dönemde şah tarafından getirildiği senatörlük görevi, 1979 İran İslâm Devrimi’nin ardından Pehlevî rejiminin suçlularından biri olarak itham edilmesine ve dört ay hapis yatmasına yol açtı. 23 Ağustos 1990’da Tahran’da öldü. Hânlerî şiirde yenilik taraftarı idi; ancak bu hususta aşırılığa karşı çıkmıştır. İlk yazdığı “Mâh der Mirdâb” (1937) ve “Yağmâ-yı Şeb ü Zuhr” (1942) adlı şiirleriyle meşhur olmuştur. Onun için “gençken şair, orta yaşlarda edip, ileri yaşlarda klasik edebiyat görüş sahibi üstat” tanımı yapılır. Kitaplarının yanında başta kendi dergisi Süḫan olmak üzere birçok dergide makaleleri yayımlanmıştır.

Eserleri. A) Telifleri: Taḥḳīḳ-i İntiḳādî der ʿArûż-i Fârsî (Tahran 1327 hş./1948, doktora tezidir); Vezn-i Şiʿr-i Fârsî (Tahran 1337 hş./1958); Der Bâre-i Zebân-i Fârsî (Tahran 1340 hş./1961); Zebân Şinâsî ve Zebân-ı Fârsî (Tahran 1343 hş./1964); Ferheng ve İctimâʿ (Tahran 1345 hş./1966); Şiʿr ve Hüner (Tahran 1345 hş./1966); Târîḫ-i Zebân-ı Fârsî (Tahran 1348 hş./1969; Farsça’nın tarihi açısından önemli olan son üç eser N. H. Ansari tarafından İngilizce’ye çevrilmiş ve bir cilt halinde yayımlanmıştır: A History of the Persian Language, Delhi 1977); Destûr-i Zebân-i Fârsî (Tahran 1351 hş./1972); Terânehâ (Tahran 1353 hş./1974); Hüner ve Edebiyyât-ı İmrûz (baskı yeri yok, 1366 hş./1987, Sîmîn Dânişver ile birlikte); Heftâd Süḫan (Tahran 1367 hş./1988).

B) Neşirleri: İbn Sînâ, Meḫâricü’l-ḥurûf yâ esbâbü ḥudûs̱i’l-ḥurûf (Tahran 1333 hş.); Çend Nükte der Taṣḥîḥ-i Dîvân-ı Ḥâfıẓ (Tahran 1338 hş./1959); Ferâmurz Errecânî, Semek-i ʿAyyâr (I-V, Tahran 1343 hş./1964); Rüstem ve Sührâb: ez Şâhnâme-i Firdevsî (Tahran 2536 şş./1977).

C) Tercümeleri: Pushkin, Duḫter-i Sürvân (Tahran 1310 hş., Fransızca’dan); Joseph Bedier, Trîstân u Îzût (Tahran 1357 hş., Fransızca’dan).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 249-250 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.