PERTUSI, Agostino

19 Nisan 1918 tarihinde Milano şehri yakınlarındaki Piacenza’da doğdu ve tahsilini bu şehirde tamamladı. 1949-1950 yılında Bizantinist H. Grégoire ile Brüksel’de devam ettirdiği iş birliğiyle bu alanda etkili bir kişi olacağını gösterdi. Bu arada önemli çalışmalar yapıp neşretti ve adını milletlerarası alanda duyurdu. Özellikle Bizans İmparatorluğu’nun siyasî tarihi, hukuku, din felsefesi, devlet yapısı, kilise ve manastır teşkilâtı ile hümanizma devri fikir adamlarının eserleri üzerinde durdu. 1962’de Venedik’te Fondazione Giorgio Cini adlı vakıf kuruluşunun bünyesindeki çalışmalara katkıda bulunması için davet edildi; Venezia e l’Oriente isimli kuruluş içinde faaliyette bulundu, burada Doğu dünyasını yakından ilgilendiren çok sayıda ilmî eserin toplanmasını temin etti. Bunlar arasında, Venedik tarih ve iktisadı ile meskûkâtı üzerinde çalışıp Il Palazzo degli ambasciatori di Venezia a Constantinopoli e le sue antiche memorie adlı bir eser kaleme alan (Bologna 1932) Tommaso Bertelè adlı diplomat-araştırmacının kütüphanesi ve mirası dikkati çeker. Ayrıca önemli Türk neşriyatının kütüphaneye dahil edilmesini sağladı. Enstitünün yayın organı olan Studi Veneziani’yi seviyesi yüksek bir dergi olarak güçlendirdi. Alessio Bombaci ile birlikte milletlerarası kongreler düzenledi ve sunulan çalışmaları düzenli olarak neşretti. Association Internationale des Études Byzantines adlı cemiyete üye olarak alındı ve beş yıl kadar (1971-1976) cemiyetin genel sekreterliğini, kısa bir süre de başkan vekilliğini yaptı. Bizans tarihi ana kaynaklarının ilim âlemine kazandırılmasına ilişkin çalışmalar içinde yer aldı. Bir arzusu da Venedik Devlet Arşivi’nde bulunan Türk devri belgeleriyle Fâtih Sultan Mehmed ve II. Bayezid dönemlerine ait önemli belgeleri ihtiva eden Liber Graecus adlı çok değerli yazma kodeksin ilmî neşrinin yapılması idi. 25 Ocak 1979’da Venedik’te öldü.

Eserleri. Türkçe bilmemekle birlikte Türk ve İslâm âlemine hayranlık duyan az sayıdaki ilim adamlarından biri olan Pertusi’nin Türk tarihini ilgilendiren çalışmaları Bizans kaynakları içindeki kayıtlar, Türk tarihi üzerine eser veren Bizans ve hümanizma devri müellifleri, İstanbul’un fethi ve Fâtih Sultan Mehmed dönemi hakkındadır. Birinci kategorideki çalışmalarda ele aldığı kaynakların neşir ve tahlilini yaparak Türk tarihine ışık tutmuş, Bizans İmparatorluğu’nun doğu sınırındaki gelişmeler ve İslâm âlemiyle Türk devri gazilerinin Anadolu’daki mücadeleleri üzerinde durup iki değişik âlem arasındaki münasebetlerin edebî kaynaklara nasıl yansıdığını ortaya çıkarmış, Bizans’ın Akritas efsanesi ile İslâm gazilerinin sınırlardaki çatışmalarının tarihî mahsullerini de yetkiyle ele almıştır. Pertusi’nin diğer çalışmaları ağırlıklı olarak Osmanlı dünyası, özellikle Fâtih Sultan Mehmed ve dönemine dairdir. Bunlardan “I primi studi in Occidente sull’origine e la potenza dei Turchi” adlı makalesini (Studi Veneziani, XII [Pisa 1971], s. 465-552) kısa süre sonra Fransızca’ya çevirerek yayımlamıştır.

La Caduta di Costantinopoli adlı büyük eseri 1976’da ilim âlemine sunulmuş, daha sonra tıpkıbasımları yapılmıştır. Neşrini göremediği ek cildi, öğrencisi A. Carile tarafından uzun bir giriş yazısıyla birlikte Testi inediti e poco noti sulla caduta di Costantinopoli adıyla neşredilmiştir (Bologna 1983). Bu külliyatın I. cildi İstanbul’un fethine doğrudan şahit olup izlenimlerini kaleme alan kişilere ayrılmıştır. II. cildin alt başlığı “İstanbul’un Fethinin Dünyadaki Yankısı” biçimindedir. Fethe doğrudan şahit olmayanların eserlerinden hareket edip bir asır sonra fethe kitabında geniş yer veren Hoca Sâdeddin’e kadar kişilerin konuyu ele alış şekillerini tahlil eder. III. ciltte ilk iki ciltte belgelerle temas ettiği fakat neşredemediği müellifleri ve onların bıraktığı çalışmaların hangi şartlar ve hissî ortam içinde kaleme alındığı meselesini ele alır. İstanbul’un fethiyle Fâtih Sultan Mehmed’in fetih siyasetine dair ayrıntılı bir çalışma olan eser Mahmut H. Şakiroğlu tarafından tercüme edilmiş ve yeni ilâvelerle birlikte yayımlanmıştır (I, İstanbul 2004; II, İstanbul 2006; III, İstanbul 2007). Pertusi, İstanbul’un fethi üzerine eser veren Türk müelliflerini de “La Caduta di Costantinopoli vista dai Turchi” adlı makalesinde (Quaderni Medievali, I/1 [Bari 1976], s. 63-79) tahlil etmiştir. Fetih haberinin Avrupa’da yayılması, haber kaynakları ile etkisini ayrıca Ripercussioni della caduta di Costantinopoli: un esempio di interrelazioni culturali nel secolo XV tra il sudest europeo, il mondo mediterraneo e quello pontico adlı eserinde ele almış ve bunu La Caduta di Constantinopoli adlı eserine eklemiştir (İstanbul’un Fethi, I, 16-20). Pertusi’nin yayımlamaya fırsat bulamadığı Martino Segono di Novo Brdo vescovo di Dulcigno. Un umanista serbo-dalmata del tardo Quattrocento. Vita e opere adlı eseri de (Roma 1981) XV. yüzyıl Türk tarihi için ihmal edilemeyecek düzeyde önemli kayıtlar ihtiva eder. Pertusi, İstanbul’un Türkler’in eline geçmesiyle ilgili Bizans çevresinde mevcut kehanetleri de incelemiş, ayrıca şehirde 1204 yılında IV. Haçlı Seferi esnasında Latinler’in istilâsıyla ortaya çıkan meseleleri tahlil etmiştir. Ölümünden sonra bazı neşriyatı muhtelif başlıklar altında toplandı. Türk tarihiyle ilgili üç çalışması da bir araya getirilerek yirmi beşinci ölüm yıl dönümü münasebetiyle Bisanzio e i Turchi nella cultura del Rinascimento e del Barocco. Tre saggi di Agostino Pertusi adıyla yayımlanmıştır (Milano 2004).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 243-244 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.