MUHAMMED BEHCET el-BAYTÂR

9 Mart 1894’te Dımaşk’ta doğdu. Büyük dedeleri Cezayir’den gelip Dımaşk’ın Meydân mahallesine yerleşen ilim ve fazilet sahibi bir aileye mensuptur. Âlim, edip ve şair olan babası İbnü’l-Baytâr diye meşhur olmuştur. Muhammed Behcet başta Cemâleddin el-Kāsımî olmak üzere babasından, anneden dedesi Abdürrezzâk el-Baytâr, Bedreddin el-Hasenî ve Muhammed Hıdır Hüseyin’den Arap dili ve edebiyatı ile aklî ve naklî ilimlere dair dersler aldı. Bir asırdan beri imam-hatip yetiştiren ailenin oturduğu Meydân mahallesindeki Kāa (1910), Kerîmüddin ed-Dekkāk (1917) ve Şürbecî camilerinde imam-hatiplik ve vâizlik yaptı. 1921-1926 yılları arasında aynı mahalledeki ilkokulda öğretmen olarak çalıştı. 1926’da Mekke’de düzenlenen İslâm Kongresi’ne katıldı. Kral Abdülazîz b. Suûd’un isteğiyle, yeni kurulan el-Ma‘hedü’l-ilmiyyü’(âliyyü’)s-Suûdî’nin beş yıl müdürlüğünü yaptı. Bu sırada Mekke Yüksek Şer‘iyye Mahkemesi üyeliği, el-Murâkabetü’l-kazâiyye heyeti reis vekilliği, Hicaz okulları eğitim müfettişliği, Harem-i şerif’teki Maârif-i Umûmiyye Meclisi üyeliği görevlerinde bulundu. 1931’de Suriye’ye dönünce bazı okullarda öğretmenlik yaptı. 1940’ta Dımaşk mekteplerine müderris-i âm oldu; 1942’de Şer‘iyye Fakültesi’ne tefsir ve ahlâk dersleri, ayrıca yüksek öğretmen okuluna tefsir dersi öğretim görevlisi olarak tayin edildi. 1943-1946 yıllarında Tâif’te Dârü’t-tevhîdi’s-Suûdiyye’nin müdürlüğüne getirildi. 1947’den itibaren 1953’te emekli oluncaya kadar Dımaşk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde tefsir ve hadis okuttu. Emekliye ayrıldıktan sonra Dımaşk İlâhiyat Fakültesi’nde tefsir konferansları verdi. Vakıflar Bakanlığı bünyesinde başta eğitim faaliyeti olmak üzere çeşitli görevlerde bulundu. 1923’ten beri faal üyesi bulunduğu Dımaşk Arap İlim Akademisi ile 1954’te muhabir üye seçildiği Irak İlim Akademisi bünyesinde araştırma ve yazıları ile konferanslarını sürdürdü. 29 Mayıs 1976’da Dımaşk’ta vefat etti. Muhammed Behcet ıslahatçı Selefî akîdeyi savunmuş, başta Cemâleddin el-Kāsımî olmak üzere Takıyyüddin İbn Teymiyye ve M. Reşîd Rızâ çizgisinde olduğunu belirtmiştir.

Eserleri. A) Telif Eserleri. en-Nefḥa ʿale’n-Nefḥa ve’l-minḥa (Abdülkādir el-İskenderânî’nin en-Nefḥatü’z-zekiyye’sine reddiye olarak yazılan, Selef akîdesinin savunulduğu eser Ebü’l-Yesâr ed-Dımaşkī el-Meydânî imzasıyla basılmıştır; Dımaşk 1922); Naẓra fi’n-Nefḥati’z-zekiyye (Vehhâbîler’in şüphelerine reddiye olup bir önceki eserin zeyli şeklinde ve onunla birlikte yayımlanmıştır); el-Kevs̱erî ve taʿlîḳātühû (Kahire 1938); Ḥayâtü Şeyḫi’l-İslâm İbn Teymiyye (Dımaşk 1380/1960); Tefsîru Sûreti Yûsuf (M. Reşîd Rızâ’nın sûreyle ilgili müstakil tefsirinin ikmalidir; Dımaşk 1939); Ḥüccetü’l-İslâm Ebû Ḥâmid el-Ġazzâlî (Kahire 1962); el-İncîl ve’l-Ḳurʾân fî keffeteyi’l-mîzân (Dımaşk 1967; Osman Cilacı tarafından İncil ve Kur’an’dan Gerçekler adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir [Konya 1987]); er-Riḥletü’n-Necdiyyetü’l-Ḥicâziyye 1338/1940 (Dımaşk 1967); el-İslâm ve’ṣ-ṣaḥâbetü’l-kirâm beyne’s-sünneti ve’ş-şîʿa (Beyrut 1966); Kelimât ve eḥâdîs̱ (Dımaşk 1974); es̱-S̱eḳāfâtü’l-beyżâʾ ve’ṣ-ṣafrâʾ (bir önceki eserle birlikte yayımlanmıştır); el-İştiḳāḳ ve’t-taʿrîb (Dımaşk 1961); Taḫrîcu eḥâdîs̱i Kitâbi’l-Buḫalâʾ li’l-Câḥiẓ (Dımaşk 1938); el-Muʿâmelât fi’l-İslâm ve taḥḳīḳu mâ verede fi’r-ribâ (M. Reşîd Rızâ’nın başladığı eserin ikmali olup mukaddimeyi de Muhammed Behcet kaleme almıştır; Kahire, ts.); Naḳdü ʿAyni’l-mîzân (Cemâleddin el-Kāsımî’nin “Mîzânü’l-cerh ve’t-taʿdîl” başlıklı makalesine Muhammed Hüseyin Kâşifülgıtâ’nın yazdığı reddiyeye [Sayda 1330] cevaptır; Dımaşk 1931); İlâve s̱âniye fi’ḫtiyârâtı Şeyḫi’l-İslâm İbn Teymiyye [nşr. M. Hâmid el-Fıkī], Kahire 1953); Mecmûʿu’s-sünne (İki ciltlik bir hadis kitabı olup Mahmûd el-Mellâh ve Muhibbüddin el-Hatîb ile birlikte hazırlanmıştır; Cidde 1966); Târîḫu fikreti iʿcâzi’l-Ḳurʾân. Müellifin ayrıca Hz. Peygamber’in methine dair küçük bir divanı ile bazı şiirlerinden söz edilmektedir.

B) Neşirleri. Cemâleddin el-Kāsımî, Ḳavâʿidü’t-taḥdîs̱ fî fünûni muṣṭalaḥi’l-ḥadîs̱ (Dımaşk 1353/1935); a.mlf., el-Fażlü’l-mübîn ʿalâ ʿİḳdi’l-cevheri’s̱-s̱emîn (Beyrut 1403); Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Mesâʾilü’l-İmâm Aḥmed (b. Ḥanbel) (Dımaşk 1925); Sadreddin el-Kengarâvî, el-Mûfî fi’n-naḥvi’l-Kûfî (Dımaşk 1950); Kemâleddin İbnü’l-Enbârî, Esrârü’l-ʿArabiyye (Dımaşk 1377/1957); Abdürrezzâk el-Baytâr, Ḥilyetü’l-beşer fî târîḫi’l-ḳarni’s̱-s̱alis̱ ʿaşer (I-III, Dımaşk 1961-63).

Ayrıca Reşîd Rızâ’nın Tefsîrü’l-Menâr’ını da tahkik ettiği kaydedilmektedir. Muhammed Behcet’in çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlanmış çok sayıda makalesi bulunmaktadır. Sadece Dımaşk’ta çıkan Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-luġati’l-ʿArabiyye’de 1933-1973 yılları arasında neşredilmiş 180 kadar makalesi tesbit edilmiştir (bk. Adnân el-Hatîb, LI/4 [1396/1976], s. 804-821).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 30. cildinde, 507-508 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.