MUHAMMED ABDÜRREZZÂK HAMZA

Şâban 1308’de (Mart 1891) Kalyûbiye vilâyetinde Benhâ’ya bağlı Kefrüşşeyh Âmir köyünde doğdu. Soyu Hz. Hamza’ya dayanır. İlk öğrenimini ve hıfzını tamamladıktan sonra 1909’da Kahire’ye giderek Ezher Üniversitesi’ne girdi. Beş yıl süren öğrenimi sırasında aklî ilimler ve akaidle ilgili kitaplar okudu, araştırma için Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’ye gitti. Ezher’de ders aldığı hocalarından biri Mustafa el-Kāyâtî’dir. Ardından Reşîd Rızâ’nın kurduğu Dârü’d-da‘ve ve’l-irşâd adlı medresede iki yıl tahsil gördü. I. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine medrese faaliyetine devam edemeyince Reşîd Rızâ ve Muhammed Tevfîk Sıdkī’nin özel derslerine katıldı. Ayrıca el-Menâr Matbaası’nda basılan eserlerin redaksiyonunda Reşîd Rızâ’ya yardım etti. Ezher âlimlerinden ve Mısır’da Selefiyye’nin savunucularından Abdüzzâhir Ebü’s-Semh’in derslerini takip etti. Bu hocasının yönlendirmesiyle İbn Teymiyye’nin kitaplarını okumaya ve bu süreçte benimsediği Selefî düşünceyi savunmaya, bid‘atlara karşı mücadeleye başladı. Mısır’da Selefî düşüncenin ateşli savunucularından olan Muhammed Hâmid el-Fıkī’nin başkanlığındaki Cemâatü ensâri’s-sünneti’l-Muhammediyye ile sıkı bir ilişki içine girdi. 1925’te Reşîd Rızâ, Şeyh Abdüzzâhir ve diğer bazı hocalardan oluşan bir heyetle birlikte hacca gitti. Kral Abdülazîz tarafından kabul edildi. Hocaları Reşîd Rızâ vasıtasıyla Mısır’daki Selefî faaliyetlerini öğrenen kral kendilerinden Mekke’de kalmalarını istedi. Bu teklifi kabul eden Abdüzzâhir Ebü’s-Semh ile Hamza Kahire’ye gidip birkaç ay sonra aileleriyle birlikte döndüler. Şeyh Abdüzzâhir Mescid-i Harâm’ın imam-hatiplik vazifesine, Hamza da Mescid-i Harâm’da müderrislik görevine getirildi.

1927’de Medine’de Mescid-i Nebevî’nin hatipliği, sabah namazı imamlığı, müderrislik ve Mekke’de verilen dersleri murakabe heyeti vekilliği görevlerine tayin edilen Hamza ertesi yıl tekrar Mekke’de Mescid-i Harâm’ın hocalığına getirildi; buradaki ders halkasında Ṣaḥîḥ-i Buḫârî ve tefsir okuttu. Aynı yıl açılan el-Ma‘hedü’s-Suûdî’de tefsir, hadis ve hadis usulü dersleri de verdi. İki yıl sonra buradaki dersleri bırakarak sadece Mescid-i Harâm’daki derslerine devam etti. Bu sırada verdiği dersler arasında matematik ve astronomi gibi fen bilimleri de vardı. Astronomiye duyduğu ilgiden dolayı, ramazan orucu ve hac gibi ibadet vakitlerini tayin etmek için ramazan hilâlini gözetlemek maksadıyla Ebûkubeys dağına bir rasathâne kurma girişiminde bulunduysa da girişimi sonuçsuz kaldı. Şeyh Abdüzzâhir ve bir grup hadis ehliyle birlikte 1935’te dârülhadisini kurdu ve burada ders verdi. Şeyh Abdüzzâhir’in 1950’de vefatından sonra Harem-i şerîf’teki derslerinin yanı sıra dârülhadisin başkanlık görevini de yürütmeye başladı. Aynı yıl Harem-i şerîf’in imamlık görevine tayin edildi ve ertesi yıl emekliye ayrıldı. 1953’te Riyad’da açılan el-Ma‘hedü’l-ilmî’de bir yıl süreyle hadis, hadis usulü ve tefsir okuttuktan sonra Mekke’ye döndü, tedris faaliyetlerine burada devam etti. Talebeleri arasında Ahmed Abdülgafûr Attâr, Hamed el-Câsir, İsmâil b. Muhammed el-Ensârî, Muhammed Yâsîn el-Fâdânî, Ebû Türâb ez-Zâhirî gibi şahsiyetler anılır. 1968 yılı sonlarına kadar öğretim faaliyetleriyle dârülhadisin başkanlığını sürdürdü. 7 Nisan 1972 tarihinde vefat etti ve Cennetülmuallâ’da defnedildi (el-Muḳābele, nşr. Abdullah b. Sâlih el-Medenî, neşredenin girişi, I, 106). Zekeriyyâ b. Abdullah Bîlâ 11 Şubat 1972’de öldüğünü kaydeder (el-Cevâhiru’l-ḥisân, I, 359). Muhammed b. Ahmed Seyyid Ahmed, eş-Şeyḫ el-ʿAllâme el-Muḥaddis̱ Muḥammed b. ʿAbdirrezzâk Ḥamza min kibâri ʿulemâʾi’l-Ḥaremeyni’ş-şerîfeyn adıyla bir eser kaleme almıştır (Cidde 1425).

Eserleri. Telif. 1. eş-Şevâhid ve’n-nuṣûṣ min “Kitâbi’l-Aġlâl” ʿalâ mâ fîhi min zeyġin ve küfrin ve ḍalâl. Abdullah el-Kasîmî’nin Haẕî hiye’l-aġlâl adlı eserine reddiyedir (Kahire 1367/1948).

2. Risâletü’ṣ-ṣalât: Evḳātühâ, keyfiyyetühâ, envâʿuhâ (Kahire 1370).

3. el-İmâm el-Bâḳıllânî ve kitâbühü’t-Temhîd. Bâkıllânî’nin Temhîdü’l-evâʾil fî telḫîṣi’d-delâʾil adlı eseri hakkında küçük hacimli bir risâle olup İbn Kayyim’in bu esere atıfla naklettiği bazı bilgilerin eserde bulunmadığına dair Zâhid Kevserî’nin iddiası üzerine kaleme alınmıştır (Muhammed Behcet el-Baytâr’ın el-Kevs̱erî ve taʿlîḳātühû ve Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî’nin Ṭalîʿatü’t-Tenkîl adlı eseriyle birlikte, Kahire, ts. [Matbaatü’l-İmâm]; Kahire 1958, 1419/1999).

4. Ẓulümâtü Ebî Reyye emâme Eḍvâʾi’s-sünneti’l-Muḥammediyye. Ebû Reyye’nin büyük tepkilere yol açan Eḍvâʾ ʿale’s-sünneti’l-Muḥammediyye adlı kitabına reddiyedir (Kahire 1378/1958, 1379/1959).

5. el-Muḳābele beyne’l-hüdâ ve’ḍ-ḍalâl: Ḥavle terhîbi’l-Kevs̱erî bi-naḳdi Teʾnîbih (Kahire 1370; nşr. Abdullah b. Sâlih el-Medenî, Medine 1393/1973).

Neşir: İbn Teymiyye, Risâletü’l-ictimâʿ ve’l-iftirâḳ fi’l-ḫalfi bi’ṭ-ṭalâḳ (Kahire 1342/1923); el-Fetva’l-Ḥameviyyetü’l-kübrâ (Mekke 1351/1932, 1400/1980; Cidde 1403); Naḳżü’l-manṭıḳ (Süleyman b. Abdurrahman es-Sanî‘ ile birlikte, Kahire 1370/1951, 1988); Osman b. Bişr, ʿUnvânü’l-mecd fî târîḫi Necd (Mekke 1349/1930); Heysemî, Mevâridü’ẓ-ẓamʾân ilâ zevâʾidi İbn Ḥibbân (Kahire 1351/1932); İbn Kesîr, el-Bâʿis̱ü’l-ḥas̱îs̱ ilâ fenni muṣṭalaḥi’l-ḥadîs̱ (Mekke 1353/1934); İbn Hibbân, Ravżatü’l-ʿuḳalâʾ ve nüzhetü’l-fużalâʾ (M. Hâmid el-Fıkī ve M. Muhyiddin Abdülhamîd ile birlikte, Kahire 1368/1949; Beyrut 1395/1975, 1397/1977); Talîʿatü’t-Tenkîl limâ fî Teʾnîbi’l-Kevs̱erî mine’l-ebâṭîl (Kahire 1368/1949); Zehebî, el-Kebâʾir (Kahire 1373/1953); Ca‘fer el-Bâkır, Risâletü’t-Tevḥîd (Beyrut 1376/1956); Abdurrahman el-Muallimî, et-Tenkîl limâ verede fî teʾnîbi’l-Kevs̱erî mine’l-ebâṭîl (M. Nâsırüddin el-Elbânî v.dğr. ile birlikte, I-II, Kahire 1386; Riyad 1403/1983, 1406/1986); Münzirî, Erbaʿûne ḥadîs̱en fi’ṣṭınâʿi’l-maʿrûf (Mekke 1423/2002, Ebû Abdullah es-Sülemî ile birlikte).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 292-293 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.