MİLLÎ TETEBBÛLAR MECMUASI

Maarif Nâzırı Ahmed Şükrü Bey’in girişimleri ve 10 Mart 1331 (23 Mart 1915) tarihli iradeyle kurulan Âsâr-ı İslâmiyye ve Milliyye Tetkik Encümeni (Encümen-i Tedkik) tarafından İslâm medeniyeti ve Türk kültürüyle ilgili din, ahlâk, hukuk, iktisat, lisâniyat, bedîiyat, fenniyat, bünye-i ictimâiyye tetkikatı hedeflerine yönelik olarak iki ayda bir neşredilmesi planlanmıştır.

İlmî bir heyet olarak teşekkül eden Encümen-i Tedkik, kuruluş gayesiyle ilgili konularda araştırmalarda bulunmak ve ulaşacağı sonuçları yayımlamak üzere Maarif nâzırı tarafından hazırlanan yirmi dört maddelik tâlimatnâmeye (MTM, I, sy. 1, s. 187-191) uyarak çalıştı. Encümenin ilk dokuz üyesi Dârülfünun hocalarından Ahmet Ağaoğlu, Halim Sabit Şibay, Ziya Gökalp, Mehmed Fuad Köprülü, Mustafa Şeref ile Meclis-i Sıhhiyye âzası Hüseyinzâde Ali (Turan), Gelenbevî İdâdîsi Müdürü Mehmet Şemseddin Günaltay, eski Halep Defterdarı Ali Emîrî Efendi ve Adliye Nezâreti müfettiş-i umûmî muavini Yusuf Kemal’di (Tengirşenk). Bu heyete Beyazıt dersiâmlarından ve Kütübhâne-i Umûmî-yi Osmânî hâfız-ı kütübü İsmail Saib Sencer, dersiâm Şerefeddin (Yaltkaya), Vefâ Sultânîsi öğretmenlerinden Rifat ve Maârif-i Umûmiyye Nâzırı Ahmed Şükrü Bey de dahil oldu (a.g.e., I, sy. 1, s. 190-191). Daha sonra müslüman araştırmacılardan aslî, yerli ve yabancılardan fahrî ve muhabir üyeler seçilerek Encümen-i Tedkik geliştirildi ve genişletildi (a.g.e., I, sy. 3, s. 576; II, sy. 4, s. 191). Encümen-i Tedkik’in ilk başkanı Ali Emîrî Efendi çok zaman geçmeden kuruldan ayrılmış, yerine Ahmed Şükrü Bey getirilmiştir. İlk toplantısını 22 Mart 1331’de (4 Nisan 1915) yapan encümen bundan sonra Dârülfünun’da kendisine ayrılan özel dairede her hafta düzenli biçimde toplanmıştır.

Encümen-i Tedkik, kendi çalışma alanına giren ilmî mesaisi yanında ancak beş sayı çıkarılabildiği halde derin izler bırakmış olan Millî Tetebbûlar Mecmuası ile hatırlanmaktadır. Üzerindeki tarihlere göre Mart-Nisan 1331 (Mart-Mayıs 1915) - Teşrînisâni-Kânunuevvel 1331 (Kasım-Aralık 1915) arasında ikişer aylık olarak beş sayı çıkan derginin yaklaşık 1000 sayfayı bulan hacmi içinde çok sayıda önemli araştırma yayımlanmıştır. Matbaa-i Âmire’de o günün şartları içerisinde iyi cins kâğıda basılan dergi dönemine kadar neşredilen Türkçe süreli yayınların en kalitelileri arasında sayılmıştır.

Millî Tetebbûlar Mecmuası’nda ileride çok sayıda çalışmaya kaynaklık, yol göstericilik edecek önemli makaleler neşredilmiştir. Bunların başlıcaları Köprülüzâde Mehmed Fuad’ın “Türk Edebiyatında Âşık Tarzının Menşe ve Tekâmülü Hakkında Bir Tecrübe” (sy. 1, s. 5-46), “Türk Edebiyatının Menşei” (sy. 3, s. 5-78), “Selçukîler Zamanında Anadolu’da Türk Medeniyeti” (sy. 5, s. 193-232); Ziya Gökalp’in “Bir Kavmin Tedkikinde Takip Olunacak Usul” (sy. 2, s. 193-205) ve “Eski Türkler’de İçtimaî Teşkilâtla Mantıkî Tasnifler Arasında Tenâzur” (sy. 3, s. 385-456); Rauf Yektâ’nın “Eski Türk Mûsikisine Dair Tetebbûlar: ‘Kök’ler” (sy. 3, s. 457-463) ve “Eski Türk Mûsikisine Dair Tarihî Tetebbûlar: Türk Sazları” (sy. 2, s. 135-141, 233-240); Martin Hartmann’ın “Dîvânü Lugāti’t-Türk’e Ait Birkaç Mülâhaza” (sy. 2, s. 167-170) adlı yazılarıdır. Dergide bunların dışında önemli bir kısım makale de yabancı dillerden çevrilerek yayımlanmıştır. Bunlar arasında Edgard Blochet’nin “Mazdeizm’in Eski Türk İtikadları Üzerindeki Tesiri”, Thúry József’in “Orta Asya Türkçesi Üzerine Tedkikler, On Dördüncü Asır Sonlarına Kadar Türk Dili Yâdigârları”, V. Barthold’un “Avrupa ve Rusya’da Şarkî Tetebbû Tarihi” gibi tek veya dizi makaleler, ayrıca “Osmanlı Kanunnâmeleri” gibi çok sayıda metin neşri ve kitap tenkidi yer almaktadır. Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi’nin Kanûnî Sultan Süleyman’a sunduğu fetvalarını bir araya getiren Ma‘rûzât adlı mecmuası da eksik bir nüshası esas alınarak neşredilmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 30. cildinde, 83-84 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız. Bu madde en son 01.07.2024 tarihinde güncellenmiştir.