MERİÇ, Rıfkı Melûl

15 Ekim 1901’de bugün Yunanistan’da kalmış bulunan Dedeağaç’a bağlı Ferecik’te doğdu. Asıl adı Süleyman Rıfkı’dır. Soyadı Coşkunmeriç olmakla beraber şiirdeki mahlası “Melûl” ile Rıfkı Melûl Meriç olarak tanınmıştır. Kadı, müderris ve müftü yetiştirmiş bir aileden gelir. Babası saatçi Hâfız Mehmed Ali Efendi, annesi Ayşe Sıdıka Hanım’dır. Öğrenimine Ferecik’te Vakıf İbtidâî Mektebi’nde başladı, daha sonra Ferecik Rüşdiyesi’ne devam etti. Balkan Savaşı esnasında ailesiyle birlikte göç ettiği Edirne’de, ardından İstanbul’da özel Menbaulirfan Mektebi’nde okuyarak idâdî tahsilini tamamladı. 1917’de girdiği Mekteb-i Tıbbiyye’yi beş yıl sonra, ardından girdiği Yüksek Ticaret Mektebi’ni de bir yıl sonra terkedip kaydolduğu İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Şubesi’nden 1927’de mezun oldu.

Ankara Etnografya Müzesi’nde bir yıl memur olarak çalışan Rıfkı Melûl sırasıyla Ankara Erkek Lisesi, Kütahya, Akşehir orta okulları, Adana Erkek Lisesi ve İstanbul’un çeşitli liselerinde Türkçe ve edebiyat öğretmenliği yaptı; ayrıca bazı yüksek okullarda ve üniversitelerde dersler verdi, çeşitli ilmî kurumlarda faaliyet gösterdi. Bunlar arasında İstanbul Bölgesi Kitâbeleri Derleme (Kurulu) başkanlığı (1940-1944), İstanbul Fetih Cemiyeti, Eski Eserleri Koruma Cemiyeti üyeliğiyle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Osmanlı Türkçesi ve yazısı (1941-1945), Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde Türk-İslâm sanatları tarihi, klasik Türkçe dinî metinler ve paleografi hocalığı sayılabilir. 1952’den itibaren Türk sanatı tarihi dersleri okuttuğu Güzel Sanatlar Akademisi’nde 1962 yılından ölümüne kadar Türk Sanatı Enstitüsü müdürü ve öğretmeni olarak çalıştı. 22 Ocak 1964’te vefat etti ve Rumelihisarı Kabristanı’na defnedildi.

Çok yönlü bir fikir ve sanat adamı olan, kültür birikimini yazdıklarından çok dersleri ve sohbetleriyle yayan Rıfkı Melûl Meriç pek azı yayımlanmış olan şiirleri ve özellikle rubâîleriyle tanınmıştır. Edirne’de iken başladığı ilk şiir denemelerinin bazılarını mahallî bir gazetede yayımlamış, daha sonraki şiirleri Servet-i Fünûn, Düşünce, Şebâb, Yarın, Hayat ve Mihrab gibi dergilerde çıkmıştır. Eski ve yeni tarzda pek çok nazım şeklini deneyen Rıfkı Melûl son dönemin en çok rubâî yazan şairlerindendir. Şiirleri geleneksel Türk şiirinin aşk ve hikmet temaları üzerine kurulmuş, tasavvufî, rindâne ve çok defa kaderci bir düşünceyi yansıtan lirik parçalardır.

Meriç’in önemli bir cephesi de eski Türk sanatları ve eserleriyle ilgili, çoğu az bilinen veya hiç bilinmeyen belgelere dayanarak yaptığı araştırmalardır. Bu alanda yoğun çalışmalar yapan yazar Türk-İslâm sanatları üzerinde yazılı eserlere, âbidelere, kitâbelere, mezar taşlarına ve arşiv belgelerine dayanıp bu eserlerin korunması, tasvir ve tesbitlerinin yapılması, her yönüyle incelenmesinin millî bir görev olduğunu ifade ederek bunları düşüncesizce yok edenlere ve özellikle koruma görevi olanların kayıtsızlığına şiddetle hücum etmiştir.

Eserleri. 1. İnkıraz (Ankara 1928).

2. Rubâiyyât-ı Melûl I (İstanbul 1951; bu kitaplarına girmeyip dergilerde ve ellerde kalan şiirlerinden bazıları Muhtar Tevfikoğlu’nun kitap ve makalelerinde yayımlanmıştır, bk. bibl.).

3. Türk Tezyinî San’atları ve Son Üstadlardan Altısı (İstanbul 1937). Eserin giriş kısmında Türk ve İslâm sanatları hakkında genel bilgi verilmiş ve İslâmiyet’te tasvir yasağı üzerinde durulmuş, “Yazı Sanatı” başlığı altında da hat sanatının gelişmesiyle ilgili mâlûmat verilmiştir.

4. Türk Nakış San‘atı Tarihi Araştırmaları I: Vesîkalar (Ankara 1953). Osmanlı nakış sanatına dair genel bilginin yer aldığı mukaddimeden sonra arşiv belgelerine dayanarak Osmanlı nakkaşlarının isimleri listeler halinde verilmiştir.

5. Türk Cild San‘atı Tarihi Araştırmaları I: Vesîkalar (Ankara 1954). Türk ciltçiliği ve mücellitleriyle ilgili yetmiş yedi belgeyi ihtiva etmektedir.

6. Mimar Sinan Hayatı, Eseri I: Mimar Sinan’ın Hayatına, Eserlerine Dair Metinler (Ankara 1965). Sinan ve eserleri hakkında kaleme alınmış yazma halindeki eserlerden dördünün metnidir.

Rıfkı Melûl Meriç’in bunların dışında çeşitli dergilerde yayımlanmış araştırma ve inceleme yazılarından başlıcaları şunlardır: “Akşehir Türbe ve Mezarları” (TM, V [1936], 141-212; yazarın öğretmenlikle bulunduğu Akşehir’de 1931-1934 yılları arasında yaptığı araştırmaların ürünüdür); “Osmanlı Tabâbeti Tarihine Ait Vesîkalar I: Cerrâhlar-Kehhâller” (TV, I/16 [1955], s. 27-113); “Hicrî 1131 Tarihinde Enderunlu Şairler, Hattatlar ve Mûsiki Sanatkârları Tezkiresi (İstanbul Enstitüsü Dergisi, sy. 2 [1956], s. 139-168); “Beyazıd Câmii Mimarı” (AÜ İlâhiyat Fakültesi Yıllık Araştırmalar Dergisi, II [1958], s. 5-77); “Edirne’nin Tarihî ve Mimârî Eserleri Hakkında” (Türk San‘atı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, İstanbul 1963, s. 439-536; bu araştırma müstakil bir kitap halinde yayımlanmıştır [İstanbul 1963]) (eserlerinin geniş bir tahlili ve tanıtımı için bk. Hâlenur Kâtipoğlu, “Rıfkı Melûl Meriç’in Hayatı ve Eserleri”, Sanat ve İnanç [haz. Banu Mahur – Hâlenur Kâtipoğlu], İstanbul 2004, I, 11-27).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2004 yılında Ankara’da basılan 29. cildinde, 191-192 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.