MEHMED DÂNİŞ BEY

İstanbul’da Beşiktaş’ta doğdu. Babası İsmâil Bey, IV. Murad’ın kızlarından Safiye Sultan ile Vezîriâzam Siyavuş Paşa’nın kardeşi Hüseyin Paşa’nın evliliğinden olan Mehmed Rezmî Bey’in torunlarından olduğu için Safiye Sultanzâde diye tanınır. Ancak II. Mustafa’nın kızı Safiye Sultan’dan dolayı bir başka Safiye Sultanzâde ailesinin varlığı da bilinmektedir (Beydilli, sy. 3 [1999], s. 73-81).

Mehmed Dâniş’in hayatının ilk yılları ve memuriyete nasıl başladığına dair bilgi yoktur. Dîvân-ı Hümâyun kalemlerinde yetiştiği, 1176 (1762-63) tevcîhatında “sergi kâtibi” olarak gösterilen Dâniş Efendi’nin o olabileceği tahmin edilmektedir. III. Selim tarafından kendisine uygun bir vazife tevcih edilmesine dair 1807’de bir hatt-ı hümâyun çıktığı bilinmektedir. 4 Cemâziyelâhir 1227’de (15 Haziran 1812) Ordu-yı Hümâyun’a mühimmat ulaştırılması göreviyle Şumnu’ya gönderildi. Bu vazifesini tamamladığı sırada İstanbul’a sefâretle gitmek üzere Şumnu’ya gelen Rus başmurahhası İtalinski’ye mihmandar tayin edildi. Mehmed Dâniş Bey daha sonra mevâcib dağıtılması memuriyetiyle Bağdat’a gönderildi, döndükten sonra bir müddet gümrük işlerinin teftişinde ve ardından basma emanetinin ilk defa teşkiliyle bu büroda ve damga emanetinin teşekkülüyle de orada çalıştı. 17 Ağustos 1817’de Maliye kalemlerinden olan piskopos mukātaacılığına getirildi. 14 Haziran 1823’te başmukātaacılıkta, 22 Mayıs 1825’te Ulûfeciyân-ı Yemîn Kitâbeti’nde ve 19 Nisan 1828’de piyade mukātaacılığında vazife yaptı. Ömrünün sonlarına doğru artık görev almadı. 1834’te Safiye Sultan’ın evlâtlarına vakfettiği Akçaabat mukātaası gelirinden kaydıhayat şartıyla yıllık 500 kuruş ve 1836 yılı cizye fazlasından aylık 500 kuruş maaşı vardı. Mehmed Dâniş Bey’in ölümünden sonra Karesi ve Saruhan sancaklarına tâbi Başgerdek köyündeki 20.000 akçelik zeâmetinin hâsılatı aylık 118,5 kuruş olmak üzere evlâtlarına tahsis edilmişti (BA, MAD, nr. 9010, s. 6). Mevlevî tarikatına bağlı olmasından dolayı Konya’ya Mevlânâ’yı ziyarete giden Mehmed Dâniş Bey, dönüşünde 6 Receb 1253’te (6 Ekim 1837) vefat ederek Beşiktaş’ta Köprübaşı’nda ceddinin yanına defnedildi. Aile mezarlığı, Beşiktaş’ta Akaretler Yokuşu’nda caddenin hemen sağında Mehmed Rezmî Paşa’nın mezarı etrafında gelişmiştir. Bu hazîrede Mehmed Dâniş ile birlikte on dokuz aile ferdi bulunmaktadır.

Mehmed Dâniş Bey’in bir oğlu asâkir-i şâhâne binbaşılarından Hacı İsmâil Hakkı Bey, diğer oğulları Mahmud Bey ve Saffet Bey’di. Ayrıca Azîze ve Safiye adında iki kızı olup torunlarından Selâhaddin Bey Matbaa-i Âmire müdürlüğü yaptı; Hacı İsmâil Hakkı Bey’in oğlu Hasan Hilmi Bey ise Şehremaneti Muhasebe Kalemi hulefâsındandı.

Eserleri. 1. Netîcetü’l-vekāyi‘. Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla ilgili olup İstanbul Tophane’de bulunan Nusretiye Camii’nin 8 Nisan 1826’da ilk önce II. Mahmud, ardından diğer devlet ricâli tarafından ziyaretiyle başlar. Daha sonra Rumlar’ın tenkili, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması öncesi ve sonrasında gelişen olayların anlatımı ile devam ederek 15 Haziran 1826’da Vak‘a-i Hayriyye sırasında bulunduğu yerden dışarıya çıkarılan sancak-ı şerifin seksen gün sonra tekrar yerine konulması ile son bulur. Müellif bu eserinde bizzat kendisinin şahit olduğu olayları kaleme alarak II. Mahmud’a takdim etmiştir. Kitap, konu paralelliği olan Sahaflar Şeyhizâde Esad Efendi’nin Üss-i Zafer ve Şirvanlı Fâtih Efendi’nin Gülzâr-ı Fütûhât adlı eserlerine nisbetle çok sade bir üslûpla yazılmış, yer yer konuyla alâkalı belgeler de kullanılmıştır. Eserin ulaşılabilen tek nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde kayıtlı olup (TY, nr. 6006) yayımlanmıştır (bk. bibl.).

2. Sefâretnâme-i Şâhî. Müellif bu eserinde, II. Mahmud’un 22 Zilhicce 1246’da (3 Haziran 1831) çıktığı, otuz üç gün süren Gelibolu-Çanakkale-Edirne gezisini günü gününe anlatmaktadır. Mehmed Dâniş Bey seyahate katılmadığı halde seyahat sırasında geçen olayları “sem‘an ve tahkîken” kaleme aldığını belirtir. Bu eserini de II. Mahmud’a takdim etmiştir. Sefâretnâme-i Şâhî’nin bilinen tek nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (TY, nr. 5082); eser Şamil Mutlu tarafından yayımlanmıştır (bk. bibl.).

3. Divan. Tek nüshası Fahri Bilge’nin özel kütüphanesinde iken bu şahsın ölümünden sonra kitapları arasında satılmıştır (Ergun, III, 1134).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 28. cildinde, 450-451 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.