MAR‘AŞÎ, Seyyid Şehâbeddin

Necef’te doğdu. Nesebinin otuz üçüncü batında Ali b. Hüseyin Zeynelâbidîn’e ulaştığı rivayet edilir. İlk öğrenimini başta babası ve büyükannesi Bîbî Şems Begüm olmak üzere Necef’teki hocalardan tamamladı. Aralarında Seyyid Rızâ Mûsevî Bahrânî, Muhammed Mar‘aşî Rafsancânî, Abdülkerim Hâirî, Muhammed Hüseyin Kâşifülgıtâ gibi isimlerin de bulunduğu âlimlerden ders aldı. Bu arada çeşitli kişilerden matematik, astronomi ve tıp öğrendi. Daha sonra gittiği Sâmerrâ ve Kâzımeyn’de üç yıl süreyle Hasan es-Sadr, Mehdî Hâlisî ve diğer Şiî âlimlerinin derslerine devam etti. Ardından Necef’e dönerek Muhammed Cevâd Belâgī ve Mirza Ali Ekber Yezdî’den kelâmla ilgili bilgilerini geliştirip ictihad icâzeti aldı.

1924’te İran’a giden Mar‘aşî, Tahran’da bir yıl kadar kaldıktan sonra bir davet üzerine Kum’a gitti ve hayatının hemen tamamını burada eğitim ve öğretim faaliyetleriyle geçirdi. Kum’da daha çok Âgā Necefî adıyla meşhur oldu. Derslerinin verimliliği sayesinde öğrenci sayısı büyük ölçüde arttı. Mar‘aşî, İran’ın dinî hayatı üzerinde etkili olacak çok sayıda kişinin yetişmesine öncülük yapmıştır (Ali Rızâ Yezdî, s. 82-83, ayrıca bk. İndeks). 1963’te Pehlevî rejimiyle mücadele eden ulemânın yanında yer alan Mar‘aşî, 1977 yılından itibaren ortaya çıkan olaylarda rejimle mücadelesini sürdürerek Pehlevî hânedanının yıkılmasında etkili oldu. 1979’da gerçekleştirilen inkılâptan sonra İran’da itibarlı bir ilim adamı olarak ilmî ve içtimaî faaliyetlerini sürdürdü. Bu esnada kendisine ulaşan malî imkânları, başta Kum olmak üzere İran’ın çeşitli şehirlerinde ve yurt dışında kütüphane, okul, cami gibi tesislerin yapımı ve Şiî ulemâsının eserlerinin neşredilmesi için sarfetti. Mar‘aşî 1 Eylül 1990 tarihinde vefat etti ve Kum’da inşa ettirdiği umumi kütüphanenin giriş kısmında defnedildi.

Şöhretini daha çok, Kitâbhâne-i Umûmî Hazret-i Âyetullāhi’l-uzmâ Mar‘aşî Necefî adıyla Kum’da tesis ettiği büyük kütüphaneye borçlu olan Mar‘aşî, 1966 yılında İrem (bugünkü adıyla Âyetullah Mar‘aşî) caddesindeki medresesinin üçüncü katını kütüphane olarak ayırmış, Necef’te bulunduğu dönemden itibaren topladığı kitapları buraya yerleştirmişti. Bir süre sonra medresenin karşısında inşa edilen kütüphane binası 1979’da yapılan ilâvelerle 1500 m²’ye çıkarılmıştır. Çeşitli kataloglar, süreli yayınlar, mikrofilm, bilgisayar, kitap cildi, araştırma ve yayın, milletlerarası ilişkiler, kitap mübadelesi ve kütüphanecilik hizmetleri birimlerinden oluşan kütüphanede 500.000’in üzerinde matbu ve 25.000 kadar yazma eser, 8000’i aşkın mikrofilm, 3000 civarında fotokopi halinde eser ve abone olunmuş 1000’e yakın dergi bulunmaktadır. Yazmalar içinde çok kıymetli ve nâdir eserler mevcuttur. Kütüphanenin idaresi bânisinin vasiyeti gereğince oğlu Mahmûd’a intikal etmiş olup daha sonra da aileye mensup kimseler tarafından yürütülecektir. Halen kütüphane giderlerinin % 70’i devlet tarafından, % 30’u çeşitli hayır kurumlarınca karşılanmaktadır.

Eserleri. Başta hadis, fıkıh, akaid, ahlâk ve biyografi olmak üzere çeşitli alanlarda çoğu neşredilmemiş 100 kadar eser telif eden Mar‘aşî’nin kitaplarından bazıları şunlardır:

1. Ḥadîs̱ü’l-kisâʾ (Kum 1356). Hz. Peygamber’in Ehl-i beyt’inin fertlerini belirlemek üzere abasının altına aldığı kişileri konu edinen ve Şîa’ca önem atfedilen hadisin senedini ortaya koyan Farsça bir risâledir.

2. el-Ḳıṣâṣ ʿalâ ḍavʾi’l-Ḳurʾân ve’s-Sünne. Üç cilt halindeki bu çalışma Âdil el-Alevî tarafından yayımlanmıştır (Kum 1415).

3. Sebîlü’n-necât (Kum 1374). İman ve ahlâkla ilgilidir.

4. el-Leʾâli’l-muntaẓama ve’d-dürerü’s̱-s̱emîne. Hz. Ali’nin ve Şiî büyüklerinin sözlerini nakleden bir eserdir (Tahran, ts.).

5. el-Eftasiyye (Kum 1351). Hasan Eftas b. Ali Asgar’ın nesebine dairdir.

6. Lümʿatü’n-nûr ve’ż-żiyâʾ fî tercemeti’s-Seyyid Ebi’r-Rıżâ (Tahran 1343 hş.). Fazlullah b. Ali er-Râvendî’nin biyografisi hakkındadır.

7. Münyetü’r-ricâl fî şerḥi Nuḫbeti’l-maḳāl. Hasan el-Burûcirdî’nin Nuḫbetü’l-maḳāl’ine bir ta‘liktir.

8. Taʿlîḳatü İḥḳāḳı’l-ḥaḳ. Kadı Nûrullah et-Tüsterî’nin eseri üzerine yazılmış olan ve elli cilde ulaşacağı tahmin edilen bu çalışmanın yirmi yedi cildi yayımlanmış olup halen Kum’da neşri devam etmektedir.

9. Müselselât. Müellifin İmâmî, Zeydî ve Sünnî âlimlerinden aldığı icâzet mecmuası olup oğlu Hasan Mar‘aşî tarafından toplanarak neşredilmiştir (Kum 1416).

Mar‘aşî’nin bunlardan başka Müşeccerât-ı Âl-i Resûlillâh, İbn Inebe’nin ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib’i üzerine şerh ve hâşiye niteliğinde yazdığı Ṭabaḳātü’n-nessâbîn, Muṣṭalaḥât-ı Fıḳhiyye, el-Ġāyetü’l-ḳuṣvâ, Şerḥu Meʿâlimi’l-uṣûl, Ḥavâşî Resâʾili Şeyḫ el-Enṣârî, Şerḥu’l-Lemaʿâti’d-Dımaşḳıyye, el-Fevâʾidü’r-ricâliyye, Terâcimü’s-sâdât, el-Meşâhid ve’l-mezârât, el-Ḳıble gibi çalışmaları vardır (eserlerinin bir listesi için bk. el-Ḳıṣâṣ, I, 459-465; Ali Rıza Yezdî, s. 179-181). Basılmamış eserlerinin nüshaları ve çeşitli kitaplara yazdığı önsöz, tanıtım ve takrizlerin el yazısı sûretleri Kum’daki kütüphanesinde muhafaza edilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 28. cildinde, 36 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.