LEVI DELLA VIDA, Giorgio

Venedik’te doğdu. Mûsevî asıllı bir aileye mensuptur. İlk ve orta öğreniminden sonra Roma Üniversitesi’nde şarkiyat ve Semitik diller okudu; en önde gelen hocası onun bütün ilmî hayatını yönlendiren Ignazio Guidi’dir. 1909 yılında mezun oldu ve 1907’de Roma Üniversitesi Doğu Bilimleri Bölümü tarafından neşrine başlanan Rivista degli Studi Orientali için ilk sayısından itibaren İbrânî âlemiyle ilgili neşriyat haberleri yazmaya başladı. 1914’te henüz yirmi sekiz yaşında iken kadrolu profesör olarak Napoli’deki Istituto Universitario Orientale’nin Arapça hocalığına, 1917’de Torino Üniversitesi Semitik Diller ve İbrânîce Kürsüsü’ne ve Ignazio Guidi’nin emekliye ayrılması üzerine Roma Üniversitesi İbrânî ve Semitik Diller Kürsüsü’nün başkanlığına tayin edildi. Ancak 1931’de, iktidarda bulunan faşist parti yeni rejime sadakat yemini etmeleri için öğretim üyelerine baskı yaptığı zaman protestocu on bir profesör arasında yer almasından dolayı üniversiteden uzaklaştırıldı. 1932 yılı başında Vatikan Kütüphanesi tarafından Doğu yazmalarının tasnifi için görevlendirildi. 1939’a kadar sürdürdüğü çalışmaları sırasında asırların birikimi olan kıymetli malzeme sayesinde burayı ilmî bir merkez haline getirdi. Bu arada Enciclopedia Italiana için Doğu kültürünün insanlığa kazandırdığı değerler üzerine maddeler kaleme aldı. 1939 yılında Pennysilvania Üniversitesi’nden aldığı davetle Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti ve hocalığının yanı sıra üniversitenin kütüphanesinde bulunan antik İbrânî ve Arap papirüslerinin okunup neşredilmesi işini üstlendi (çalışmaları ölümünden sonra ilim âlemine sunulmuştur; aş.bk.). Demokratik güçlerin iktidara gelmesinden sonra 1947’de ülkesine ve Roma Üniversitesi’ndeki eski görevine döndü.

Giorgio Levi Della Vida, doğuştan yetenekli olduğu dil öğrenme başarısını kaynak bilgisiyle de güçlendirmiştir. İlk ilmî çalışmaları sırasında Leone Caetani ile tanıştı ve onun Annali dell’Islam adlı büyük eseri için kendisiyle sıkı bir temas içine girdi. Üzerine aldığı görev ilk dönem İslâm tarihi metinlerinin okunması ve İtalyanca’ya çevrilmesiydi; böylece çok sayıda yazma ve basılmış eser tanıdı. 1908-1909 öğretim yılında Kahire Üniversitesi’ne davet edilen İtalyan şarkiyatçı grubu içinde yer aldı. 1911’de İtalyan arkeologlarının Girit adasında sürdürdükleri kazılarda bulundu ve kitâbe ilmine (epigrafi) âşinalık kazandı; arkasından Atina’da faaliyete geçen İtalyan Arkeoloji Cemiyeti’ne (Scuola Archeologica di Atene) üye oldu. Öğrencisi ve sonra meslektaşı olan Enrico Cerulli’yi İslâm dünyası ve Habeşistan üzerine çalışmaya teşvik etti. Carlo Alfonso Nallino ve Ettore Rossi gibi müsteşriklerle araştırmacı bir nesil yetiştirdi. 1948 yılında Paris’te toplanan Müsteşrikler Kongresi’ne katıldı ve bu kongrede ikinci baskısı kararlaştırılan The Encyclopaedia of Islam’ın ilk şeref başkanı seçildi. Fakat bu defa birinci baskıdaki kadar madde yazamadı; önceki yazdıklarının bir kısmı Türkçe tercümede yer aldı ve ikinci edisyonda da yayımlandı. 1951’de İstanbul’da toplanan XXIII. Müsteşrikler Kongresi’ne katıldı. 1953’te İstanbul’un 500. fetih yıldönümü münasebetiyle Accademia Nazionale dei Lincei’de (Roma) İslâm geleneğinde İstanbul konulu bir konferans verdi (“Costantinopoli nella tradizione Islamica”, Accademi Nazionale dei Lincei, Rendiconti, 5 [1953], s. 363-373). Türkçe öğrenmediği için, ancak yabancı dillerde yazılan eserlere dayanarak Türk dünyası hakkında yazdığı makaleleri Visita a Tamerlano (aş.bk.) yayımlandı. 1956 yılında onun 70. doğum yılı münasebetiyle Istituto per l’Oriente iki ciltlik bir armağan kitabı hazırladı (Studi orientalistici in onore di Giorgio Levi Della Vida, Roma 1956).

Döneminin büyük şarkiyatçılarından biri olan Giorgio Levi Della Vida, 25 Kasım 1967 tarihinde öldüğü zaman İtalya’daki ilmî kuruluşlardan başka Avrupa ve Amerika’nın hemen bütün akademilerine üye seçilmiş ve birçok üniversite tarafından şeref doktoru pâyesiyle onurlandırılmış bulunuyordu. California Üniversitesi, kendisini onurlandırmak için pek alışılmamış bir biçimde, henüz o hayatta iken üzerine adı ve resmi basılmış altın bir madalyayı düzenli aralıklarla dünya genelinden seçtiği en başarılı İslâmistler’e ödül olarak verme yolunu seçmişti. Ayrıca bu üniversite, onun adına ölüm yılından itibaren her iki yılda bir dizi konferanslar tertip etmekte ve konuşma metinleri düzenli biçimde yayımlanmaktadır (Proceeding of the Giorgio Levi Della Vida Biennial Conference, University of California, Los Angeles). 1988’de Roma’da doğumunun 100. yılı münasebetiyle bir anma kitabı da yayımlandı (Giorgio Levi Della Vida nel centenario della nascità [1886-1967], Università degli Studi “La Sapienza”, Roma 1988). Giorgio Levi Della Vida, hakkında en çok makale ve müstakil kitap yazılan şarkiyatçıdır (başlıcaları için bk. bibl.).

Levi Della Vida’nın sayısı yüzlerle ifade edilen eserlerini başlıcaları katalog çalışmaları, İslâmiyat, Endülüs Arap edebiyatı, epigrafi ve hâtırat olmak üzere beş grupta toplamak mümkündür. Bunlardan başka pek çok kitap tanıtım yazısı, nekroloji makalesi ve ansiklopedi maddesi yazmıştır. Ölümünden sonra en önemli makaleleri muhtelif ana başlıklar altında bir araya getirilerek kitap şeklinde tekrar yayımlanmıştır. Bilimsel çalışmalarının dışında edebî hâtırat türünde kaleme aldığı, dönemin önemli şarkiyatçıları, ilim ve siyaset adamlarını konu edinen Fantasmi ritrovati adlı eseriyle (Verona 1966) bir edebiyat ödülü kazanması onun çok yönlü kişiliğini gösterir.

Eserleri. Il Califfato di Ali (RSO, VI/2 [1914-15], s. 427-507); Storia e religione nell’Oriente semitico (Roma 1924); Le iscrizioni neopuniche della Tripolitania (Roma 1927); Les “Livres des Chevaux” de Hišam Ibn al-Kalbī et Muhammed Ibn al-Aʿrābī (Hişâm b. Muhammed el-Kelbî’nin Ensâbü’l-ḫayl adlı eseriyle Ebû Abdullah İbnü’l-A‘râbî’nin Esmâʾü ḫayli’l-ʿArab ve fürsânihâ’sının birlikte neşridir [Leiden 1928]); Elenco dei manoscritti arabi islamici della Biblioteca Vaticana: Vaticani, Barberiniani, Borgiani, Rossiani (Città del Vaticano 1935); Il Califfo Mu‘āwiya I secondo il “Kitāb Ansāb al-ašrāf” di al-Balādurī (Belâzürî’nin Ensâbü’l-eşrâf’ında Muâviye ile ilgili kısmın tercüme ve neşridir [O. Pinto ile beraber], Roma 1938); Les sémites (Paris 1938); Ricerche sulla formazione del piu antico fondo dei manoscritti orientali della Vaticano (Città del Vaticano 1939); Frammenti Coranici in Carattere Cufico Nella Biblioteca Vaticana (Città del Vaticano 1947); Documenti sulle relazioni delle Chiese orientali colla S. Sede durante il pontificato di Gregorio XIII (Città del Vaticano 1948); George Strachan, Memorials of a Wandering Scottish Scholar of the Seventeenth Century (Aberdeen 1956); Aneddoti e svaghi arabi e non arabi (Milano 1959); Secondo elenco dei manoscritti arabi islamici della Biblioteca Vaticana (Città del Vaticano 1965); Fantasmi ritrovati (Verona 1966); Note di storia letteraria arabo ispanica (ed. M. Nallino, Roma 1971); Arabic Papyri in the University Museum in Philadelphia (ed. Accademia Nazionale dei Lincei, Roma 1981); Arabi ed Ebrei (ed. F. Gabrieli ve Fulvio Tessitore, Napoli 1984); Iscrizioni puniche della Tripolitania (ed. M. G. Amadasi Guzzo, Roma 1987); Visita a Tamerlano. Saggi di storia e Letteratura (Roma 1988); Pitagora, Bardanese e altri studi siriaci (haz. R. Contini, Roma 1988; eserlerinin tam listesi için yapılan muhtelif çalışmalar hakkında bk. bibliyografyadaki kayıtlar ve özellikle Giorgio Levi Della Vida nel Centenario della nascita, s. 67-95).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 151-153 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.