https://islamansiklopedisi.org.tr/lahuri-gulam-server
Lahor’da doğdu. Mahlası “Server”dir. XV. yüzyılda Lahor’a yerleşen ve soyu Sühreverdî tarikatının Hindistan kolunun kurucusu, Fahreddîn-i Irâkī’nin mânevî mürşidi Bahâeddin Zekeriyyâ Mültânî’ye (ö. 661/1262 [?]) uzanan Müftî ailesine mensuptur. Çağdaşı olan tarihçi Kenheyyâ Lâl Hindî, Gulâm Server ve ailesinden övgüyle söz eder. Gulâm Server, ilk eğitimini ve tıpla ilgili ilk derslerini bir âlim olan babasından aldıktan sonra Mevlevî Gulâmullah Lâhûrî’nin ders halkasına katıldı. Öğrenimini tamamlamasının ardından Lahor’daki Serdâr Baghavân Sing’in mâlikânesinde yönetici olarak göreve başladı. 1882’de Pencap’ta İdâre-yi Ta‘mirât’a kâtip tayin edildi. Ancak kısa süre sonra bu işi bıraktı. Lahor’daki Pencap Üniversitesi’nin kayıt memuru G. W. Leitner kendisine üniversiteden bir araştırma bursu teklif ettiyse de bunu kabul etmedi. 1884’te Aligarh Koleji’ni kurmak için Lahor’a gelen Seyyid Ahmed Han’ın yaptığı görev teklifini de reddetti. Hükümetin desteklediği hiçbir işte görev almak istemeyen Gulâm Server hayatı boyunca yalnız kendi çalışmalarına yoğunlaştı. 1890’da hac ibadetini yerine getirdikten sonra Medine’ye giderken yolda vefat etti. Hepsi de Farsça ve Urduca şiirleriyle tanınan dört oğlu vardır. Bunlardan Müftî Gulâm Safder babasının mektuplarını İnşâ-yı Ṣafderî adlı bir kitapta toplamıştır. Târîḫ-i Lâhûr ve Târîḫ-i Pencâb’ın yazarı Kenheyyâ Lâl Hindî, Gulâm Server’in öğrencilerindendir.
Eserleri. 1. Ḫazînetü’l-aṣfiyâʾ (I-II, Lahor 1284; Leknev 1312; Kanpûr 1312, 1332, 1333; nşr. Bihdâd Erbâbî, Tahran 1383 hş.). 1863’te tamamlanan bu Farsça eser özellikle Hint alt kıtasında yaşayan 1065 şeyhin biyografisini içerir. Tarih konusunda bazı hataları olmakla birlikte çok tanınmış ve daha sonra yazılan hemen bütün biyografiler için kaynak teşkil etmiştir. Eser Mahmûd Âlem Kureyşî ve İkbâl Ahmed Fârûkī tarafından Urduca’ya çevrilmiştir (I-III, Lahor 1410/1990).
2. Gencîne-i Server (Genc-i Târîḫ) (Lahor 1285). Hz. Peygamber’den müellifin dönemine kadar yaşamış önemli kişilerin ele alındığı manzum, Farsça kronolojik bir eserdir.
3. Târîḫ-i Maḫzen-i Pencâb (Lahor 1285). Eserde Gazneliler döneminden XIX. yüzyıla kadar Pencap’ın tarihi ve coğrafyası ile mimari eserleri anlatılmaktadır.
4. Bahâristân-ı Târîḫ (Gülzâr-ı Şâhî) (Leknev 1290). Başlangıçtan XIX. yüzyılın ikinci yarısına kadar Hindistan’da Hindu, İslâm ve İngiliz hâkimiyeti dönemlerini kapsayan Urduca bir çalışmadır.
5. Zübdetü’l-luġāt (Luġāt-ı Serverî) (Leknev 1316). Arapça, Farsça ve Türkçe kelimelerin Urduca karşılıklarının verildiği bir sözlüktür.
6. Ḥadîḳatü’l-evliyâʾ (nşr. Muhammed İkbâl Müceddidî, Lahor 1976, 1420/2000). Gazneliler’den müellifin zamanına kadar Pencaplı 244 erkek ve kadın mutasavvıfın hayatıyla ilgili Urduca bir eserdir.
7. Câmiʿu’l-luġāt (I-II, Leknev 1309). Arapça, Farsça, Türkçe kelime, deyim ve bazı cümlelerin Urduca karşılıklarını içermektedir.
8. Medînetü’l-evliyâʾ. Ḫazînetü’l-aṣfiyâʾın Urduca versiyonudur (Leknev, ts.).
9. Güldeste-i Kerâmât. Abdülkādir-i Geylânî’nin hayatına dair bir eserdir (Delhi 1867).
10. Dîvân-ı Serverî. Abdülkādir-i Geylânî’yi öven şiirlerini içerir (Lahor 1872).
BİBLİYOGRAFYA
Storey, Persian Literature, I, 1043-1044.
M. Ali Müderris, Reyḥânetü’l-edeb, Tebriz 1347 hş., IV, 250-253.
Kenheyyâ Lâl Hindî, Târîḫ-i Lâhûr (nşr. Kalb Ali Han Fâik), Lahor 1977, s. 76-79.
Ahter Râhî, Teẕkire-i ʿUlemâ-yi Penjâb: 1201-1400, Lahor 1981, I, 459-463.
İkbâl Ahmed Fârûkī, Teẕkire-i ʿUlemâ-yi Ehl-i Sünnet ve Cemâʿat-i Lâhûr, Lahor 1987, s. 192-199.
Kesrâ Menhâs, “Müverriḫîn-i Lâhûr”, Nuḳūş, sy. 92, Lahor 1962, s. 985-989.
M. Hermansen, “Imagining Space and Siting Collective Memory in South Asian Muslim Biographical Literature (Tazkirahs)”, Studies in Contemporary Islam, IV/2, Youngstown 2002, s. 11-13, 19-20.
Arif Naushai, “Golām Sarvar”, EIr., XI, 59-60.
Dihhudâ, Luġatnâme (Muîn), XI, 16770.
