KEMAL, Aliasker

7 Ocak 1879’da Kazan’da doğdu. Çocukluk yıllarını annesinin köyü olan Aşağı Masra’da geçirdi. Bu köyde başladığı medrese eğitimine bir kış devam ettikten sonra babası onu Kazan’a getirerek Osmâniye Medresesi’ne kaydettirdi. Sık sık yer değiştirmeleri sebebiyle Kazan’ın birçok medresesinde öğrenim gören Aliasker Kemal (Galiesgar Kamal), usûl-i cedîdci Âlimcan Barudî’nin Muhammediye Medresesi’nde okudu (1893-1900). Bu arada bir Rus mektebine de devam ederek Rusça öğrendi ve Rus edebiyatını tanıdı.

Medresedeki öğrencilik yıllarında okuduğu Tatar yazarları Mûsâ Akyiğitzâde, Zâhir Bigiyev ve Kayyûm Nâsırî’nin eserleriyle İsmâil Bey Gaspıralı’nın Tercüman gazetesi edebiyata olan ilgisini arttırdı. Tatar tiyatrosunun ilk örneklerinden olan ve dilinin sadeliği dolayısıyla çok beğenilen Behitsiz İgit adlı ilk eserini yayımladı (1900). Aynı yıl Nâmık Kemal’in Zavallı Çocuk’unu Tatarca’ya çevirdi. Kazan’da Maarif Kütüphanesi adıyla bir yayınevi açarak kitap basım ve ticaretiyle uğraştı. Daha çok medrese öğrencilerine hitap eden Terakki isimli bir gazete çıkardı ve 1905 ihtilâline kadar çok sayıda edebî eserin yanı sıra Tatar sosyalistlerinin gizli olarak hazırladıkları broşürleri bastı.

1905 ihtilâli diğer bütün Tatar aydınları gibi Aliasker Kemal’in de önünde yeni ufuklar açtı. O yıl Kazan’da neşredilen Kazan Muhbiri adlı gazetede çalışmaya başladıysa da gazetenin sahipleriyle anlaşamadığından yazılarını Şubat 1906 tarihinden itibaren çıkarılan sosyalist fikirli Azat gazetesinde yayımladı. Mahkeme kararıyla kapanıp Azat Halık adıyla devam eden gazetenin bütün sorumluluğu Aliasker Kemal’in üzerindeydi. Dönemin milliyetçi yayın organları olan Tercüman ve Vakit gibi gazetelere ve Rusya müslümanlarının kurduğu ilk siyasî parti olan Müslüman İttifakı’na sert tenkitlerin de yer aldığı gazete sosyalist muhtevalı makaleler sebebiyle kapatıldı. Ahmed Hâdi Maksudî tarafından çıkarılan Yoldız (Yıldız) isimli gazetede çalışmaya başlayan Aliasker, Balkan savaşları sırasında muhabir olarak İstanbul’a geldi ve savaşla ilgili yazılarını gazetesine gönderdi (sy. 930 [13 Ocak 1913], s. 1-2; sy. 932 [17 Ocak 1913], s. 2-3; sy. 940 [5 Şubat 1913], s. 1-2).

Ekim 1917’deki ihtilâli sevinçle karşılayan Aliasker Kemal Eş, Eşçi, Kızıl, Köreşçi gibi komünist gazetelerinde çalıştı. Yeni kurulan Tataristan Cumhuriyeti’nde tiyatro sanatının gelişmesi için çaba gösterdi, kendisi de zaman zaman küçük rollerde oynadı. İhtilâlden sonra yazdığı eserlerde daha ziyade siyasî konuları tercih etti. Mogciza (mûcize), Isul Kadimçi (eski usulcü), Cantahir Bilen Canzöhre (Cantahir ile Canzühre) gibi eski dönemi eleştiren komediler yazdı. 19 Haziran 1933 tarihinde Kazan yakınlarında öldü.

Gazete ve dergilerde çok sayıda makale yazarak Tatar kültürünün gelişmesinde önemli roy oynayan Aliasker Kemal 1914-1917 yılları arasında Nâmık Kemal’in Vatan, Abdülhak Hâmid’in Duhter-i Hindû (Kazan 1917), Rus tiyatro yazarlarından Ostrovski’nin Groza (Bora, Kazan 1914), Gogol’ün Revizor (Müfettiş, Kazan 1916), Maksim Gorki’nin Nadne (Dipte, Kazan 1916), Ahmed Vefik Paşa tercümesinden Molière’in Saran (Cimri, Kazan 1914) ve İreksizden Tabib (Zoraki Tabib, Kazan 1916) adlı tiyatro eserlerini Tatarca’ya çevirdi. Bunlardan bazıları sadece sahnelenmek için tercüme edilmiş olup ayrıca basılmamıştır. Aliasker Kemal’in Tatarca’ya çevirdiği eserlerin sayısı altmış civarındadır. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği dönemi Tataristan Cumhuriyeti’nde de eserleri en çok basılan yazarlardan biridir. Bütün eser, makale ve şiirleri 1925-1982 yılları arasında on defa basılmış, Tataristan’ın çeşitli şehirlerindeki cadde ve sokaklarla Kazan’ın en büyük tiyatro salonuna adı verilmiştir.

Eserleri. Behitsiz İgit (bahtsız yiğit, Kazan 1900; 1907’de genişletilerek beş perdelik bir drama haline getirilen eser yazarın en çok sahneye konulan tiyatrolarındandır); Kızganıç Bala (zavallı çocuk, Kazan 1900; ilk olarak Bahçesaray’da [1901], daha sonra Kazan ve Azerbaycan’da sahneye konulmuştur); Öç Bedbehit (üç bedbaht, Kazan 1900); Birinçi Tiatr (birinci tiyatro, Kazan 1908); Bülek Öçin (hediye için, Kazan 1909); Bankrot (iflas, Kazan 1912); Deccal (Kazan 1912); Kayniş (kayınço, Kazan 1913); Biznin Şehernin Sirleri (bizim şehrin sırları, Kazan 1913); Öylenem ... Niköylendim (Evleneyim ... Niye evlendim, Kazan 1915); Köndeş (Kuma, Kazan 1918); Hafizalam İrkem (Kazan 1929); Öç Tormış (üç hayat, Kazan 1933). Bunların dışında Gali Mozaffer (Ali Muzaffer, Kazan 1901); Sabir Hezret (Sabri Hoca, Kazan 1903); Balalarga Bülek (çocuklara hediye, Kazan 1904); Kügergen Altınnar (göğermiş altınlar, Kazan 1909); Buhgalteriya (muhasebe, Kazan 1910) gibi hikâye ve tercümeleri de bulunmaktadır. Yazarın yayımlanmamış eserlerinin bir kısmı Kazan’da 1979’da neşredilen Galiesgar Kamal isimli almanağa alınmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2022 yılında Ankara’da basılan 25. cildinde, 224-225 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.