KAYS b. ÂSIM

Temîmoğulları kabilesine mensup olup Câhiliye dönemi şairlerindendir. 9 (630) yılında Temîmoğulları Hz. Peygamber’e zekât vermeyi reddederek baş kaldırdılar. Resûl-i Ekrem, durumu öğrenince Uyeyne b. Hısn el-Fezârî’yi elli kişilik bir müfreze ile Temîmoğulları’na karşı gönderdi. Uyeyne âni bir baskın düzenleyerek elli iki kişiyi esir alıp Medine’ye sevketti. Bunun üzerine aralarında Kays b. Âsım’ın da bulunduğu bir heyet elçi olarak Medine’ye geldi. Resûlullah gelen heyete ikramda bulundu, Kays için, “Bu bedevîlerin efendisidir” dedi ve esirleri serbest bıraktı. Kays ve beraberindekiler bu sırada müslüman oldular. Hz. Peygamber, daha sonra da elçi olarak huzuruna gelen Kays’ı Benî Mukāıs kabilesinin zekâtlarını toplamakla görevlendirdi.

Bazı kabilelerin irtidad ettiği Hz. Ebû Bekir döneminde Kays’ın Medine’deki yönetime bağlılığı sarsıldı ve topladığı zekât mallarını kabilesine dağıttı. Onun irtidad ederek peygamberlik iddiasında bulunan Secâh et-Temîmiyye’ye katıldığı da nakledilmektedir. Hâlid b. Velîd, Secâh ve Müseylimetülkezzâb ile savaşmak üzere Yemâme’ye geldiğinde orada bulunan Kays b. Âsım’ı esir aldı. Kays ise Hâlid b. Velîd’e Müseylimetülkezzâb’ın eline geçen oğlunu istemek üzere geldiğini söyledi. Bunun üzerine Hâlid Kays’ı serbest bıraktı. Kays b. Âsım’ın esir düşmeden önce irtidad etmekten vazgeçtiği kaydedilmekte ve Secâh ile Müseylimetülkezzâb’ı yeren bazı beyitleri buna delil gösterilmektedir. Kays ridde olaylarının başlangıcında Medine’ye karşı düşmanlık göstermemiş, çıkan isyanlara karşı Medine’nin tutumunu gözlerken de tarafsız davranmış, Uman’dan Medine’ye gitmek üzere Temîmoğulları topraklarından geçen Amr b. Âs’a refakat etmiştir. Benî Hanîfe’nin isyanının bastırılmasından sonra Bahreyn’e gitmekte olan Alâ b. Hadramî’ye katılmış, âsilerden Hutam ve Ebcer b. Büceyr’i öldürmüştür. Daha sonra Basra’ya yerleşen Kays burada vefat etti.

İyi bir hatip olan Kays b. Âsım, kisrânın huzurunda yaptığı konuşmasıyla takdir toplamıştı. Onun Hîre Hükümdarı Nu‘mân b. Münzir’e gönderilen müfâharet heyeti içerisinde yer aldığı da bildirilmektedir. Ahnef b. Kays hilmi Kays b. Âsım’dan öğrendiğini söyleyerek onun, oğlunu öldüren yeğenini salıverdiğini, oğlunun diyetini de annesine kendisinin ödediğini nakletmektedir. Bundan dolayı, “Kays’tan hilim aldı” sözü darbımesel olmuştur.

Müslüman olmadan önce içki içmemesi, fakat kız çocuklarını diri diri gömmesiyle tanınan Kays b. Âsım yaptıklarını Hz. Peygamber’e anlatmış, o da kendisine öldürdüğü her kızı için bir köle âzat etmesini veya deve kurban etmesini emretmiştir. Bir gün Resûl-i Ekrem’i çocuklardan birini severken görmüş ve kendisinin birçok kızı olmasına rağmen hiçbirini kucağına alıp sevmediğini söylemiştir. Kays’ın kızlarından birini nasıl diri diri gömdüğü kendisine anlatıldığında Hz. Peygamber çok hüzünlenerek ağlamış ve, “Bu katı kalpliliktir, merhamet etmeyen kimseye merhamet olunmaz” demiştir. Kays b. Âsım, Resûlullah’tan birkaç hadis rivayet etmiş, Hasan-ı Basrî, Ahmed b. Kays, Halîfe b. Husayn ve oğlu Hâkim b. Kays da kendisinden rivayette bulunmuştur. Bazı beyitleri dışında Kays’ın şiirleri günümüze ulaşmamıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2022 yılında Ankara’da basılan 25. cildinde, 90 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.