KALYÛBÎ

Kahire yakınlarındaki Kalyûb köyündendir. Şemseddin er-Remlî ve Nûreddin el-Halebî’den ders aldı. Çağdaşları arasında Şâfiî fıkhının otoritesi kabul edildi ve “Küçük Şâfiî” diye tanındı. Ezher âlimlerinden olan Kalyûbî’nin talebeleri arasında İbrâhim b. Muhammed el-Birmâvî ve Ahmed b. Muhammed el-Bennâ gibi tanınmış şahsiyetler vardır. 27 Şevval 1069 (18 Temmuz 1659) tarihinde vefat etti.

Eserleri. 1. Ḥâşiyetü’l-Ḳalyûbî ʿalâ Şerḥi’l-Maḥallî ʿale’l-Minhâc. Nevevî’nin Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn’ine ait şerhin hâşiyesidir (I-II, Mekke 1305; Şehâbeddin Ahmed Amîre el-Burullusî’nin hâşiyesiyle birlikte, I-IV, Kahire 1306, 1318).

2. Kitâbü’ṣ-Ṣalavât. eṣ-Ṣalavâtü’l-behiyye ʿalâ seyyidinâ Muḥammed ḫayri’l-beriyye ve Risâle fî fażli’ṣ-ṣalât ʿale’n-nebî olarak da anılır (Kahire 1300).

3. Ḥikâyâtün ġarîbe ve ʿacîbe (Nevâdirü’l-Ḳalyûbî). W. Nassau Lees ve Mevlevî Kebîrüddin tarafından Ḥikâyât ve ġarâʾib ve ʿacâʾib ve leṭâʾif ve nevâdir ve fevâʾid ve nefâʾis: The Book of Anecdotes, Marvels, Pleasantries, Rarities and Useful and Precious Extracts adıyla yayımlanan (Calcutta 1272/1856, 1864; Cawnpore 1912) ve R. R. Khawam tarafından Fransızca’ya çevrilen (Le fantastique et le quotidien, Paris 1981) eserin çeşitli baskıları yapılmıştır (Kahire 1274, 1277, 1279, 1282, 1287, 1296, 1297, 1300, 1302, 1304, 1307, 1308, 1311, 1323, 1324, 1328, 1342, 1353). Oskar Rescher de Die Geschichten und Anekdoten aus Qaljûbî’s Nawâdir und Schirwânî’s Nafhat el-Jemen adlı eserinde bu kitaptan aldığı hikâyelerin Almanca serbest bir tercümesini yapmıştır (Stuttgart 1920).

4. et-Teẕkire fi’ṭ-ṭıb (el-Meṣâbîḥu’s-seniyye fî ṭıbbi ḫayri’l-beriyye) (Mehdî b. İbrâhim’in Muḫtaṣaru Kitâbi’r-raḥme fi’ṭ-ṭıb ve’l-ḥikme’si ile birlikte, Kahire 1300, 1302, 1304; Abdülvehhâb eş-Şa‘rânî’nin Muḫtaṣaru Teẕkireti’s-Süveydî’sinin kenarında, Kahire 1302, 1304, 1311; Kahire 1296, 1305). B. R. Sanguinetti, eserin ilk üç bölümünün Arapça metnini ve Fransızca tercümesini yayımlamıştır (“Quelques chapitres de medecine et de thérapeutique arabes”, JA, VI [1865], s. 378-469; a.e., VII [1866], s. 289-328).

5. Tuḫfetü’r-râġıb fî sîreti cemâʿa min (aʿyâni) ehli’l-beyti’l-eṭâʾib (Kahire 1307). Mısır’da kabirleri meşhur olan bazı Ehl-i beyt büyüklerinin biyografisini içeren eser Mehmed Zihni Efendi tarafından Buğyetü’t-tâlib adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir (İstanbul 1332).

Kalyûbî’nin yazma halinde günümüze ulaştığı belirlenen diğer eserleri de şunlardır: Ḥâşiye ʿalâ Fetḥi’l-ġarîbi’l-mücîb şerḥi (Muḫtaṣari) Ebî Şücâʿ li’bn Ḳāsım el-Ġazzî (Ebû Şücâ‘ el-İsfahânî’nin el-Muḫtaṣar’ına İbn Kāsım el-Gazzî’nin yaptığı şerhin hâşiyesidir); Ḥavâşin ʿalâ Şerḥi’l-Ḫaṭîb (Hatîb eş-Şirbînî’nin el-İḳnâʿ fî ḥalli elfâżi Ebî Şücâʿ adlı eserinin hâşiyesidir); Ḥâşiye ʿalâ Tuḥfeti’ṭ-ṭullâb (Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Taḥrîru Tenḳīḥi’l-Lübâb’ına yine kendisinin yaptığı Tuḥfetü’ṭ-ṭullâb isimli şerhin hâşiyesidir); Menâsikü’l-ḥac; el-Aḥkâmü’l-muḫliṣa fî ḥükmi mâʾi’l-ḥimmiṣa; eṭ-Ṭarîḳatü’l-vâżıḥa fî esrâri’l-fâtiḥa; el-Budûrü’l-münevvere fî maʿrifeti’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire; Żabṭu eḥâdîs̱i’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr (Evrâḳ laṭîfe) (Süyûtî’nin eserindeki hadislerin tahkikine dair bir çalışmadır); Miʿrâcü’n-nebî (es-Sirâcü’l-vehhâc fî ḳıṣṣati’l-isrâʾ ve’l-miʿrâc, Kitâbü’l-Miʿrâc veya Kitâb fi’l-isrâʾ ve’l-miʿrâc); Taʿlîḳ laṭîf ʿalâ küllin mine’l-isrâʾ ve’l-miʿrâci’l-münîf (Necmeddin Muhammed b. Ahmed el-Gaytî’nin Ḳıṣṣatü’l-miʿrâc adlı eserinin şerhidir); Kitâbü Ḥikâyât (bazı şahsiyetlerin hayat hikâyelerinin anlatıldığı eser Kitâbü’n-Nevâdir’den farklıdır); Risâle fî maʿrifeti esmâʾi’l-bilâd ve ʿurûḍihâ ve eṭvâlihâ ve inḥirâfihâ; el-Hidâye mine’ḍ-ḍalâle fî maʿrifeti’l-vaḳt ve’l-ḳıble min [bi-] ġayri âle; Cedvelü esmâʾi’l-kevâkib ve meṭâliʿihâ ve ebʿâdihâ ve meḳādîrihâ ve derecâtihâ; Risâle fî ʿilmi’l-mîḳāt; Risâle fi’l-evḳāt ve’l-mevâsim ve’t-tevḳīʿât (Kıptî takvimi esas alınarak düzenlenmiştir); Muḳaddime fi’l-fuṣûli’l-erbaʿa ve evḳāti’ṣ-ṣalavât ve âḫiri’l-leyl ve ciheti’l-ḳıble bi-ġayri âle; Muḳaddime sehle fî ʿilmi’l-vaḳt ve’l-ḳıble; Melâḥim (Rûmî, Kıptî ve Arabî yılbaşının tesbitine ve mevsimlere ilişkindir); Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-Âcurrûmiyye (el-Fevâkihü’s-seniyye ʿalâ Şerḥi’l-Âcurrûmiyye; İbn Âcurrûm’un eseri üzerine Hâlid b. Abdullah el-Ezherî’nin hazırladığı şerhin hâşiyesidir), Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-Ezheriyye (Hâlid b. Abdullah el-Ezherî’nin el-Muḳaddimetü’l-Ezheriyye’sine yine kendisinin yaptığı şerhin hâşiyesidir); Risâle fî ʿilmi’l-ḥurûf ve şerḥi’l-evfâḳi’s-sebʿa (Risâle fî ʿilmi’l-ḥarf ve’l-vefḳ); Feżâʾilü Mekke ve’l-Medîne ve Beyti’l-maḳdis ve şeyʾ min târîḫihâ; en-Nübẓetü’l-laṭîfe fî beyâni maḳāṣıdi’l-Ḥicâz ve meʿâlimihi’ş-şerîfe; Taʿbîrü’l-menâmât; Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi Îsâġūcî (Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Îsâġūcî şerhinin hâşiyesidir); Kitâbü’l-Mücerrebât (bu eserlerin yazma nüshaları için bibliyografyadaki kataloglara bk.).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 24. cildinde, 270-271 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.