https://islamansiklopedisi.org.tr/kadiri-muhammed-b-tayyib
7 Rebîülevvel 1124 (14 Nisan 1712) tarihinde Fas’ta doğdu. Hayatı hakkında bilinenler, İltiḳāṭü’d-dürer adlı eserinde verdiği bilgilere dayanmaktadır. Hz. Hasan ve Abdülkādir-i Geylânî soyundan olan Kādirî’nin ataları Moğol istilâsı sırasında (656/1258) Bağdat’tan ayrılarak Endülüs’e göç etmişler, Vâdîâş (Guadix) ve Gırnata’da (Granada) yerleşmişlerdir. Buranın da düşman eline geçmesi üzerine IX. (XV.) yüzyılın sonlarında Fas’a gitmişlerdir. Kādirî, Fas’ta Muhammed et-Tâvüdî b. Tâlib b. Sûde, Muhammed b. Hasan el-Masmûdî, Abdülmecîd b. Ali ez-Zebâdî, Ahmed b. Mübârek es-Sicilmâsî, Muhammed b. Abdüsselâm el-Bennânî gibi âlimlerden (hocaları için bk. İltiḳāṭü’d-dürer, s. 449-476) öğrenimini tamamladıktan sonra buradaki Endülüs Camii’nde imamlık ve hatiplik yaptı. Bir taraftan da öğretimle ve eser yazmakla meşgul oldu. 25 Şâban 1187’de (11 Kasım 1773) Fas’ta vefat etti ve Bâbülfütûh’a defnedildi.
Eserleri. 1. Neşrü’l-mes̱ânî li-ehli’l-ḳarni’l-ḥâdî ʿaşer ve’s̱-s̱ânî. Kuzey Afrika’da 1000-1186 (1592-1772) yılları arasında vefat eden âlim, mutasavvıf, idareci, edip, şair vb. şahsiyetlerin biyografilerini ihtiva eder. Kuzey Afrika’daki dinî-ilmî müesseseler, siyasî olaylar hakkında da bilgi veren eser, bölgenin dinî-tasavvufî hayatına dair dikkate değer mâlûmat ihtiva etmektedir. Neşrü’l-mes̱ânî’nin küçük versiyonunun taş baskısı yapılmış (I-II, Fas 1310), büyük versiyonu da Muhammed Haccî ve Ahmed et-Tevfîk tarafından neşredilmiştir (I-IV, Rabat, 1397-1407/1977-1986). Bu neşir ayrıca Mevsûʿatü aʿlâmi’l-Maġrib’in içinde de tekrarlanmıştır (III-VI, Beyrut 1417/1996). Eserdeki tarihî olayların derlendiği Bodleian Library’deki bir nüshayı Norman Cigar İngilizce notlarla birlikte yayımlanmıştır (Ḥavliyyâtü neşri’l-mes̱ânî / Nashr al-Mathānī: The Chronicles, Rabat 1978; London 1981).
2. İltiḳāṭü’d-dürer ve müstefâdü’l-mevâʿiẓ ve’l-ʿiber min aḫbâri ve aʿyâni’l-miʾeti’l-ḥâdiye ve’s̱-s̱âniye ʿaşer. Neşrü’l-mes̱ânî’nin ihtisarı suretiyle, ayrıca farklı bazı bilgilerin ilâvesiyle kaleme alınan eserin Hâşim el-Alevî el-Kāsımî tarafından önce araştırma ve değerlendirme kısmı Muḳaddimetü Kitâbi İltiḳāṭi’d-dürer adıyla (Beyrut 1982), daha sonra da metni (Beyrut 1983) neşredilmiştir.
3. Lemḥatü’l-behceti’l-ʿaliyye fî baʿżı ehli’n-nisbeti’ṣ-Ṣıḳılliye (nşr. Umberto Rizzitano, Kahire 1956).
4. el-İklîl ve’t-tâc fî teẕyîli Kifâyeti’l-muḥtâc. Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî’nin eserinin zeylidir (Rabat, el-Hizânetü’l-melekiyye, nr. 1897, 3717).
Kādirî’nin diğer eserleri de şunlardır: ez-Zehrü’l-bâsim fî menâḳıbi’ş-Şeyḫ Sîdî Ḳāsım (Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 580, 1778, 2318); el-Kevkebü’d-dâvî fî ikmâli muʿtemedi’r-râvî (Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 799); eṣ-Ṣavârimü’l-fetkiyye fî nühûri ehli’l-ḳaṣîdeti’l-ifkiyye (Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 1230); Dürretü’l-meṭâlib fî nesebi Benî Ebî Ġālib (Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 1234); Teʿâlîḳ ʿalâ baʿżi’n-naḳt min Cemhereti’l-ensâb li’bn Ḥazm (Rabat, Hizânetü’l-melekiyye, nr. 5716). Kādirî’nin eserleri (müellifin verdiği bir liste için bk. a.g.e., s. 479-480), Selvetü’l-enfâs yazarı Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî başta olmak üzere Kuzey Afrika’nın din ve kültür hayatı üzerinde çalışan müelliflerin önemli kaynaklarından olmuştur.
BİBLİYOGRAFYA
Kādirî, Neşrü’l-mes̱ânî, neşredenlerin girişi, I, 1-8.
a.mlf., İltiḳāṭü’d-dürer (nşr. Hâşim Alevî el-Kāsımî), Beyrut 1403/1983, s. 449-490; ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 1-14.
Hifnâvî, Taʿrîfü’l-ḫalef bi-ricâli’s-selef, Beyrut 1402/1982, I, 202-203.
Brockelmann, GAL Suppl., II, 687.
Îżâḥu’l-meknûn, II, 648.
Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, Delîlü müʾerriḫi’l-Maġribi’l-aḳṣâ, Tıtvân 1950, s. 96, 602.
Muhammed el-Menûnî, el-Meṣâdirü’l-ʿArabiyye litârîḫi’l-Maġrib, Dârülbeyzâ 1404/1983, I, 219-221, 222, 225, 229.
G. Deverdun, “al-Ḳādirī”, EI2 (İng.), IV, 379.
A. Knysh, “al-Qādirī, Muhammed Ibn al-Tayyib”, Encyclopedia of Arabic Literature, London 1998, II, 627.
