https://islamansiklopedisi.org.tr/imrani-yahya-b-ebul-hayr
489’da (1096) Cened’in doğusunda bulunan Seyr’de (Masnaatü Seyr) doğdu. İmrân b. Rebîa b. Abs’ın soyundan gelmektedir. Bazı kaynaklarda Sâlim babası Ebü’l-Hayr’ın, Es‘ad da dedesinin adı olarak kaydedilmektedir. İmrânî Cened, Zülhafar ve Züssüfâl’de, ayrıca diğer bazı merkezlerde Mûsâ b. Ali es-Sa‘bî, Abdullah b. Ahmed el-Hemedânî, Zeyd b. Hasan el-Fâyişî ve Zeyd b. Abdullah el-Yefâî gibi âlimlerden öğrenim gördü; Yemen’in önde gelen Şâfiî müctehidlerinden biri oldu. Kendisinden de başta oğlu Tâhir b. Yahyâ el-İmrânî, amcasının oğlu Muhammed b. Mûsâ el-İmrânî, Ahmed b. Muhammed el-Büreyhî olmak üzere birçok âlim ders aldı (talebelerinin bir listesi için bk. İbn Semüre el-Ca‘dî, s. 185-210). İmrânî 517 (1123) yılında Zûeşrak’a yerleşti. 521’de (1127) hacca gitti. Hac sırasında Eş‘arî âlimi Muhammed b. Ahmed eş-Şerîf el-Osmânî ile çeşitli konularda tartıştı, halku’l-Kur’ân meselesinde Hanbelîler’in görüşünü savundu. 549 (1154) yılına kadar ikamet ettiği Seyr’de karışıklıklar çıkınca Züssüfâl’e, ardından Zûeşrak’a yerleşti. Burada yedi yıl kaldıktan sonra Dırâs’a ve arkasından tekrar Züssüfâl’e göç etti. 26 Rebîülâhir 558’de (3 Nisan 1163) çıkan siyasî karışıklıklar sırasında öldürüldü.
Eserleri. 1. el-Beyân. Yemen bölgesinde Şâfiî fıkhına dair yazılmış en önemli ve hacimli eserlerden biri olup Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin el-Müheẕẕeb adlı kitabının şerhi yanında diğer kaynaklardan bazı ilâveleri ve mezhebe aykırı görüşleri ihtiva etmektedir. Yaklaşık on cilt olduğu söylenen eserin bazı nüshaları günümüze ulaşmıştır (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Fıkhü Şâfiî, nr. 25; TSMK, Revan Köşkü, nr. 616, II. cilt; ayrıca bk. Abdullah Muhammed el-Habeşî, s. 193).
2. el-İntiṣâr fi’r-red ʿale’l-Ḳaderiyyeti’l-eşrâr. Dönemin önde gelen Zeydî-Mu‘tezilî âlimlerinden Ca‘fer b. Ahmed et-Temîmî’nin ed-Dâmiġ li’l-bâṭıl min meẕâhibi’l-Ḥanâbil adlı eserine reddiye olarak kaleme alınan kitapta ayrıca Eş‘arîler’in görüşleri tenkit edilmiştir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Kelâm, nr. 818, 835; ayrıca bk. a.g.e., s. 105).
İmrânî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: ez-Zevâʾid (Şîrâzî’nin el-Müheẕẕeb’ine, diğer kaynaklardan ilâve ettiği meseleleri derleyip ta‘lîkātta bulunduğu bir eserdir), Müşkilâtü’l-Müheẕẕeb, Ġarâʾibü’l-Vasîṭ (Gazzâlî’nin kitabı üzerine yazılmıştır), Muḫtaṣaru İḥyâʾi ʿulûmi’d-dîn, Şerḥu’l-Vesâʾil (Gazzâlî’nin münazaraya dair el-Vesâʾil ilâ taḥḳīḳi’d-delâʾil’inin şerhidir), Maḳāṣıdü’l-Lümaʿ (Şîrâzî’nin fıkıh usulüne dair eseri üzerine yazılmıştır), Menâḳıbü’l-İmâm eş-Şâfiʿî.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Semüre el-Ca‘dî, Ṭabaḳātü fuḳahâʾi’l-Yemen (nşr. Eymen Fuâd Seyyid), Kahire 1377/1957 ⟶ Beyrut, ts. (Dârü’l-kalem), s. 174-210.
Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân (Cündî), III, 336.
İbnü’s-Salâh, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾi’ş-Şâfiʿiyye (nşr. Muhyiddin Ali Necîb), Beyrut 1413/1992, I, 207-208.
Sübkî, Ṭabaḳāt, VII, 336-338.
İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 327-328.
Abdülvehhâb b. Abdurrahman el-Büreyhî, Ṭabaḳātu ṣuleḥâʾi’l-Yemen (nşr. Abdullah Muhammed el-Habeşî), Beyrut 1403/1983, s. 164-165.
Brockelmann, GAL, I, 490; Suppl., I, 675.
Abdullah Muhammed el-Habeşî, Meṣâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen, Beyrut 1408/1988, s. 105, 192-193.
