İBNÜ’l-KĀSIH

3 Receb 716’da (21 Eylül 1316) Bağdat’ta doğdu. İbn Hacer isim zincirini Ali b. Muhammed b. Kāsıh olarak zikretmişse de Sehâvî’ye göre bu doğru değildir. İlk öğrenimini tamamladıktan sonra Mısır’a giden İbnü’l-Kāsıh, burada kıraat âlimi İsmâil b. Yûsuf el-Küftî’den arz yoluyla Şâtıbî’nin Ḥırzü’l-emânî adlı eserini okudu. Ayrıca İbnü’l-Cündî, Meydûmî, İbn Ebü’l-Havâfir gibi âlimlerin kıraat derslerine devam ederek aşereyi tahsil etti ve icâzet aldı (Sehâvî, V, 260; İbnü’l-Cezerî, I, 555). Kıraat ilminde derinleştikten sonra bu konuda eserler telif ederek zamanın önde gelen âlimleri arasında yer aldı. Merdânî Camii’nde kıraat dersleri verdiği belirtilen İbnü’l-Kāsıh’tan İbnü’z-Zerâtîtî, Sehâvî’nin hocalarından Zeynüddin Rıdvân b. Muhammed el-Akabî ve Burhân es-Sâlihî gibi şahsiyetler istifade etti. Şâfiî mezhebine mensup olan İbnü’l-Kāsıh Zilhicce 801’de (Ağustos 1399) vefat etti.

Eserleri. 1. Sirâcü’l-ḳāriʾi’l-mübtedî ve teẕkârü’l-muḳriʾi’l-müntehî. Şâtıbî’nin Ḥırzü’l-emânî adlı kasîde-i lâmiyyesinin şerhidir (Bulak 1293; Kahire 1304, 1401/1981).

2. Telḫîṣü’l-fevâʾid ve taḳrîbü’l-mütebâʿid. Yine Şâtıbî’nin ʿAḳīletü etrâbi’l-ḳaṣâʾid adlı kasîde-i râiyyesinin şerhi olup Abdülfettâh el-Kādî’nin tahkikiyle neşredilmiştir (Kahire 1368/1949).

3. Ḳurretü’l-ʿayn fi’l-fetḥ ve’l-imâle ve beyne’l-lafẓayn (İstanbul 1285/1868). Çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları bulunan eserde konular yedi kıraatle sınırlı olarak sûrelerin tertibine göre ele alınmıştır.

4. Muṣṭalaḥu’l-işârât fi’l-ḳırâʾâti’s-s̱elâs̱ete ʿaşere’l-merviyyeti ʿani’s̱-s̱iḳāt. Ebû Ca‘fer el-Kārî, İbn Muhaysın, Hasan-ı Basrî, Ya‘kūb el-Hadramî, A‘meş ve Halef b. Hişâm’ın kıraatlerinin ele alındığı eserin Süleymaniye (Reşid Efendi, nr. 26/1; Fâtih, nr. 57/2, vr. 12^b-91^a) ve Hacı Selim Ağa (nr. 30) kütüphanelerinde nüshaları vardır (ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 212).

5. Tuḥfetü’l-enâm fi’l-vaḳfi ʿale’l-hemze li-Ḥamza ve Hişâm (Süleymaniye Ktp., Dârülmesnevî, nr. 7, Beşir Ağa, nr. 1, Hacı Mahmud Efendi, nr. 350/4, vr. 107^b-137^a, Erzincan, nr. 153, vr. 98-124, Fâtih, nr. 59/2, vr. 45^b-93^b, nr. 67/1, vr. 1^b-20^b, Çelebi Abdullah Efendi, nr. 13, vr. 25-101, Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 41, 52 varak; Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 8, 52 varak; ayrıca bk. a.g.e., a.y.).

6. el-Ḳaṣîdetü’l-ʿaleviyye fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. Müellif hattıyla 801’de (1399) yazılmış bir nüshası Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Kütüphanesi’ndedir (Haraççıoğlu, nr. 743).

7. el-Emâlî şerḥu’l-Ḳaṣîdeti’l-ʿaleviyye fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. Müellif bu eserinden bir sonraki muhtasarının mukaddimesinde söz etmiştir.

8. Muḫtaṣarü’l-Emâlî fî şerḥi’l-Ḳaṣîdeti’l-ʿaleviyye fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. 796 (1394) tarihli müellif hattı nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Erzincan, nr. 4).

9. Tuḥfetü’ṭ-ṭullâb fi’l-ʿameli bi-rubʿi’l-usṭurlâb. Doksan bab olarak düzenlendiği belirtilmektedir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 369; Brockelmann, GAL, II, 214; Suppl., II, 212).

10. Hidâyetü’l-mübtedî fî maʿrifeti’l-evḳāti bi-rubʿi’d-dâʾire elleẕî ʿaleyhi’l-muḳanṭarât. Bir önceki eserin muhtasarıdır (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 2041).

11. Dürretü’l-efkâr fî maʿrifeti evḳāti’l-leyli ve’n-nehâr.

12. el-Menhelü’l-ʿaẕb.

13. İttifâḳu’l-ḳurrâʾ (son üç eserin yazma nüshaları bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 212).

14. Teẕkiretü’l-aṣḥâb fî taḳdîri’l-iʿrâb.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2000 yılında İstanbul’da basılan 21. cildinde, 102-103 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.