İBN VEHBÂN

730’dan (1329) önce Hama’da doğdu. Burada ve Dımaşk’ta öğrenim gördü. İbnü’l-Fasîh, Bahâeddin el-Mısrî, Sadreddin İbn Mansûr ve Ebü’l-Abbas Şehâbeddin el-Ayıntâbî’den ders aldı. Dımaşk’ta çeşitli medreselerde müderrislik yaptı. Fıkıh ve usulü, Arap dili, lugat, edebiyat ve kıraat alanlarında adını duyurdu. 760 (1359) yılında Hama kadılığına tayin edildi. 762’de (1361) görevinden alındıysa da ertesi yıl tekrar aynı göreve getirildi ve Zilhicce 768’de (Ağustos 1367) vefatına kadar bu görevini sürdürdü. İbn Habîb ve İbn Tağrîberdî diğer kaynakların aksine ondan kādılkudât diye söz ederler ki muhtemelen kadılıkla da bu görev kastedilmiştir.

Eserleri. 1. Ḳaydü’ş-şerâʾid ve naẓmü’l-ferâʾid (Manẓûmetü İbn Vehbân, el-Manẓûmetü’l-Vehbâniyye). Müellifin şöhretine vesile olan fıkha dair bir eserdir. “Râ” kafiyeli olup tavîl bahrinde yazılan eser el-Hidâye’nin tertibine göre düzenlenmiştir. Birçok yazma nüshası mevcut olup (meselâ bk. Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 352/2, vr. 55-84, nr. 1188, 1196; Cârullah Efendi, nr. 892, 30 varak; Âşir Efendi, nr. 122, 31 varak; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 1169, vr. 61-87) Muhibbüddin el-Alvânî’nin el-Manẓûmetü’l-Muḥibbiyye adlı eseriyle birlikte basılmıştır (Kahire 1296).

2. ʿİḳdü’l-ḳalâʾid fî ḥalli Ḳaydi’ş-şerâʾid. Bir önceki eserin şerhi olup çeşitli nüshaları mevcuttur (Süleymaniye Ktp., Yahyâ Tevfik, nr. 1437, 347 varak, Süleymaniye, nr. 507, 274 varak, Lâleli, nr. 1038, 1039, 1040, 1048, Esad Efendi, nr. 757; Nuruosmaniye Ktp., nr. 1648). İzzeddin İbnü’l-Furât eseri Nuḫbetü’l-fevâʾid min ʿİḳdi’l-ḳalâʾid adıyla ihtisar etmiş (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1865; Brockelmann, GAL, II, 95; Suppl., II, 888; Muhammed Mutî‘ el-Hâfız, II, 180), Seriyyüddin İbnü’ş-Şıhne el-Halebî de şerhin eksiklerini tamamlayıp bazı zor beyitleri değiştirmek suretiyle İbn Vehbân’ın manzumesini Tafṣîlü ʿiḳdi’l-ferâʾid bi-(ve) tekmîli Ḳaydi’ş-şerâʾid adıyla şerhetmiştir. Çok tutulan bu şerhin Köprülü Kütüphanesi’ndeki (Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 595) müellif hattı nüsha başta olmak üzere birçok yazması bulunmaktadır (meselâ Manisa İl Halk Ktp., nr. 5508; TSMK, III. Ahmed, nr. 1144; Kütahya Vahîd Paşa Ktp., nr. 1105; DİB Ktp., nr. 99; İÜ Ktp., AY, nr. 3232; Edirne Selimiye Ktp., nr. 761; Çorum İl Halk Ktp., nr. 1319, 1494; Kayseri Râşid Efendi Ktp., nr. 416; Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 848, Esad Efendi, nr. 786, Beşir Ağa, nr. 267, 268; Nuruosmaniye Ktp., nr. 1649, 1650; Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 376; Beyazıt Devlet Ktp., Bayezid, nr. 2326, 2482; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 823, 824). Ḳaydü’ş-şerâʾid’i Hanefî âlimlerinden Şürünbülâlî (Süleymaniye Ktp., Servili, nr. 239; ayrıca bk. Brockelmann, GAL, II, 95; Suppl., II, 88) ve Nûreddin İbn Gānim el-Makdisî ile (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1866) Sâlih el-Medhûn da şerhetmiştir (nşr. Mervân Muhammed Şaâr, ʿAvnü’l-ḥükkâm ʿalâ faṣli’l-aḥkâm: Şerḥu Manẓûmeti’l-İmâm İbn Vehbân, Beyrut 1415/1994).

Kâtib Çelebi, İbn Vehbân’a Ġāyetü’l-iḫtiṣâr fî uṣûli ḳırâʾati Ebî ʿAmr adlı bir eser nisbet etmekteyse de (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1189) Kahire’de el-Hizânetü’t-Teymûriyye (Mecâmî‘, nr. 228) ve Musul’da Mektebetü’l-evkāfi’l-âmme’de (Meryem Hatun, Mecmû‘, nr. 52/1) müellifin İmtis̱âlü’l-emr fî ḳırâʾati Ebî ʿAmr adlı bir eseri bulunmaktadır. Brockelmann da İbn Vehbân’ın Eḥâsinü’l-aḫbâr fî meḥâsini’s-sebʿati’l-aḫyâr eʾimmeti’l-ḫamseti’l-emṣâr elleẕîne işteheret ḳırâʾatühüm fî sâʾiri’l-emṣâr adlı bir eserini kaydetmektedir (GAL Suppl., II, 88). İbn Vehbân’ın Şemseddin Konevî’ye ait Dürerü’l-biḥâr üzerine bir şerhi olduğu kaynaklarda zikredilmekte, Kâtib Çelebi de müellifin ʿİkdü’l-ḳalâʾid’de bu eserine atıfta bulunduğunu belirtmektedir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 746).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 442-443 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.