İBN HATÎB en-NÂSIRİYYE

774 (1372) yılında Halep’te doğdu. Tay kabilesine mensup olduğu için Tâî, ailesi Halep yakınlarındaki Beytülcibrîn’den geldiği için Cibrînî nisbesini almıştır. Muhtemelen babası veya dedelerinden biri Beytülcibrîn’deki el-Medresetü’n-Nâsıriyye’de müderrislik ve büyük camilerden birinde hatiplik yaptığından İbn Hatîb en-Nâsıriyye adıyla meşhur olmuştur.

İlim tahsiline küçük yaşlarda başlayan İbn Hatîb, Kur’an’ı hıfzettikten sonra hadis ve fıkha dair bazı temel eserleri de ezberledi. İlk ilmî seyahatini babasıyla birlikte 785’te (1383) Kudüs’e yaptı. Daha sonra 803’te (1401) Kahire, Dımaşk, Ba‘lebek ve Trablus’a gitti. İlk hocaları babası ile Ahmed b. Abdülazîz b. Murahhal’dir. Ayrıca fakih Şemseddin Muhammed b. Ali b. Ebü’l-Berekât, Abdullah b. Muhammed en-Nahrîrî, Sirâceddin el-Bulkīnî, Ahmed el-Hamevî ve Muhammed el-Yümnî’den kıraat; Muhammed b. Selmân el-Harrât ve Halepli Cemâleddin Yûsuf b. Hatîb el-Mansûriyye’den Arapça, fıkıh, fıkıh usulü, nahiv ve tefsir; Muhammed b. İsmâil el-Bâbî’den ferâiz; Muhibbüddin Ebü’l-Velîd İbnü’ş-Şıhne’den meânî ve beyân; Veliyyüddin el-Irâkī ve Burhâneddin el-Halebî’den hadis ve tarih dersleri aldı.

Şâfiî mezhebine mensup olan İbn Hatîb’e Dımaşk kadılığı teklif edilmiş, ancak İbn Hatîb, memleketi Halep’te kalmayı ve orada hizmet vermeyi düşündüğünden teklifi kabul etmemişti. Bunun üzerine 816’da (1413) Halep kadılığına getirildi. 824’te (1421) Kahire’ye, oradan da Trablusşam’a geçti ve yine kadılık yaptı. Bir yıl sonra Halep’teki görevine döndü, ayrıca Câmiu’l-kebîr’in imam-hatipliğini üstlendi; bu arada pek çok öğrenciye hadis dersleri verdi. İbn Hacer el-Askalânî 836 (1433) yılında Halep’e geldiğinde kendisiyle görüşmüş ve birbirlerinden hadis rivayet etmişlerdir (İnbâʾü’l-ġumr, I, 4). 842 yılının sonunda (Mayıs 1439) Memlük Sultanı el-Melikü’z-Zâhir Çakmak onu görevden aldıysa da birkaç ay sonra yerine iade etti. 15 Zilkade 843’te (18 Nisan 1440) Halep’te vefat eden İbn Hatîb (Sehâvî, III, 307) hayatta iken Bâbülmekân’ın dışında yaptırdığı türbesine gömüldü.

İbn Hatîb farklı görüşleri de incelemesi, delilleri araştırması, güzel konuşması ve isabetli fetvalar vermesiyle tanınan bir ilim adamı ve kadı idi. Kendisine bir mesele sorulduğunda genellikle herhangi bir kitaba bakmadan isabetli şekilde fetvasını yazardı. Hz. Peygamber’in sîretini okur ve okuturdu. İlmî otoritesinin yanında iyi huylu ve halkla diyalog kurabilen bir kişi olduğu kaydedilir. Devlete elinden geldiği kadar hizmet etmiş ve bunun karşılığında genellikle maaş almamıştır. Döneminin âlimleri ondan övgüyle bahsetmişlerdir.

Eserleri. İbn Hatîb’in hadis, tefsir, fıkıh ve tarih alanlarında çeşitli eserler kaleme aldığı belirtilmekteyse de bunlardan sadece biri günümüze ulaşmıştır. ed-Dürrü’l-münteḫab fî (tekmileti) Târîḫi Ḥaleb adını taşıyan eser, Kemâleddin İbnü’l-Adîm’in Buġyetü’ṭ-ṭaleb fî târîḫi Ḥaleb’ine yazılan bir zeyildir. Hediyyetü’l-ʿârifîn’de adı ed-Dürrü’l-münteḫab fî ẕeyli Buġyeti’ṭ-ṭaleb fî târîḫi Ḥaleb şeklinde geçmektedir (I, 732). Halepli meşhur kişilerin biyografilerinin alfabetik olarak yer aldığı eserin başlıca nüshaları Süleymaniye (Lâleli, nr. 2036) ve Berlin (nr. 9791) kütüphanelerinde bulunmaktadır (diğer nüshalar için bk. Brockelmann, GAL, II, 43). İbn Hacer el-Askalânî Halep’e geldiğinde eseri incelemiş ve birtakım ilâvelerde bulunmuştur (İnbâʾü’l-ġumr, I, 4). Kitap, Sourdel gibi bazı müellifler tarafından Ebü’l-Fazl İbnü’ş-Şıhne’ye nisbet edilmişse de bu doğru değildir. Meçhul bir müellif, Ebü’l-Fazl İbnü’ş-Şıhne’nin Nüzhetü’n-nevâẓır fî Ravżi’l-menâẓır adlı eserinin başına İbn Hatîb’in ed-Dürrü’l-münteḫab’ının mukaddimesini eklemiş, daha sonraki müstensihler de kitabın adının ed-Dürrü’l-münteḫab olduğunu sanarak bu şekilde kaydetmişlerdir (İbnü’ş-Şıhne, neşredenin girişi, s. s-ʿa; Râgıb et-Tabbâh, I, 31). ed-Dürrü’l-münteḫab Ahmed b. Muhammed ve oğlu Muhammed (ö. 1010/1601) tarafından el-Münteḫab mine’d-Dürri’l-münteḍab adıyla iki cilt halinde ihtisar edilmiştir (Râgıb et-Tabbâh, I, 23-24).

İbn Hatîb’in kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: eṭ-Ṭîbetü’r-râʾiḥa fî tefsîri’l-Fâtiḥa, Ḍavʾü’l-baṣîre fî şerḥi ḥadîs̱i Berîre, Şerḥu ḥadîs̱i Ümmi Zerʿ, Şerḥu ḳıṭʿatin mine’l-Envâr fi’l-fıḳh, Şerḥu Bedîʿi’n-niẓâm li’bni’s-Sâʿânî, Sîretü’l-Müʾeyyed, Münteḫâbât min Kitâbi’l-Kevâkibi’l-vaḍîʾe (Şevkânî, I, 476-477; Râgıb et-Tabbâh, V, 234; Brockelmann, GAL, II, 43; Ziriklî, V, 160).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 30 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.