https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-hamza
5 Zilkade 1054’te (3 Ocak 1645) Dımaşk’ta doğdu. Aslen Harranlı olup soyunun Hz. Hüseyin’e ulaştığı söylenmektedir. İlk tahsilini babasının ve ağabeyinin yanında yaptı. Dil, hadis ve fıkıh konularında Dımaşk’ta Muhammed b. Süleyman el-Mağribî, Haskefî, Abdülbâkī el-Hanbelî; Mısır’da Abdülbâkī b. Yûsuf ez-Zürkānî; Haremeyn’de Ahmed b. Muhammed en-Nahlî, İbn Sâlim el-Basrî, Hasan b. Ali el-Uceymî, İbrâhim b. Hasan el-Kûrânî’den ders aldı. Ayrıca Yahyâ eş-Şâvî, İbrâhim el-Fettâl, Muhammed el-Mehâsinî, İsmâil el-Mehâsinî, Muhammed b. Balabân es-Sâlihî, Abdülkādir es-Sûfî ve Kemâleddin el-Mâlikî gibi hocalardan faydalandı. İstanbul’da II. Süleyman’ın hocası olan Molla Abdülvehhâb’ın, Üsküdar Camii imamı Abdülkādir Makdisî’nin ve Medine kadısı Molla Mûsâ Kastamonî’nin derslerine devam etti.
İbn Hamza Sâlihiyye’deki Mârdâniyye, Emcediyye ve Cevziyye medreselerinde ders verir, senenin üç ayında Nahhâsîn mahallesindeki evinde okuttuğu Ṣaḥîḥ-i Buḫârî derslerine çok sayıda dinleyici iştirak ederdi. Ayrıca Dımaşk’ta kadı nâibliğiyle nakîbüleşraflık yaptı. 1093 (1682) yılında Mısır nakîbüleşraflığına tayin edildi. 1119 (1707-1708) yılında hacca giden İbn Hamza dönüşte Zâtülhac mevkiinde 9 Safer 1120 (30 Nisan 1708) tarihinde vefat etti ve orada defnedildi.
Eserleri. 1. el-Beyân ve’t-taʿrîf fî esbâbi vürûdi’l-ḥadîs̱i’ş-şerîf. Telifine Dımaşk’ta başlanıp 4 Muharrem 1119’da (7 Nisan 1707) İstanbul’da tamamlanan eser hadislerin vürûd sebeplerine dair olup kendi alanında en geniş çalışmadır. Eserin çeşitli baskıları yapılmıştır (meselâ bk. I-II, Halep 1329).
2. Ḥâşiye ʿalâ şerḥi’l-Elfiyye. İbn Hamza’nın, İbn Mâlik et-Tâî’nin el-Elfiyye’sine onun oğlu Bedreddin Muhammed b. Muhammed (İbnü’n-Nâzım) tarafından yapılan ed-Dürretü’l-muḍıyye (Beyrut 1312) adlı şerh üzerine yazmaya başladığı, ancak tamamlayamadığı bir çalışmasıdır.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Hamza, el-Beyân ve’t-taʿrîf (nşr. Seyfeddin el-Kâtib), Beyrut 1401/1981, I, 2-3; a.e. (nşr. Hüseyin Abdülmecîd Hâşim), Kahire 1975, neşredenin girişi, I, 30.
Süyûtî, Esbâbü vürûdi’l-ḥadîs̱ (nşr. Yahyâ İsmâil Ahmed), Beyrut 1404/1984.
Murâdî, Silkü’d-dürer, Beyrut 1988, I, 22-24.
Tûnekî, Muʿcemü’l-muṣannifîn (nşr. Sıddîk Kemâl el-Mekkî), Beyrut 1344/1925, IV, 391-393.
Serkîs, Muʿcem, I, 88.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 37.
Îżâḥu’l-meknûn, I, 68, 120, 207.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 105-106.
M. Tayyib Okiç, Bazı Hadis Meseleleri Üzerinde Tetkikler, İstanbul 1959, s. 22.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), I, 68.
