HALEF el-VÂSITÎ

Vâsıt’ta doğdu. Bağdat’ta Ebû Bekir el-Katîî’den, Cürcân’da Ebû Bekir el-İsmâîlî’den, Vâsıt’ta Abdullah b. Muhammed es-Sekkâ’dan hadis dinledi. Daha sonra Bağdat’a dönerek bir süre burada kaldı. Hadis tahsilini ilerletmek amacıyla hadis hâfızı Ebü’l-Feth b. Ebü’l-Fevâris ile birlikte Şam, Mısır, İran, İsfahan, Nîşâbur ve Herat’a seyahatler yaptı. Ebû Nuaym, Nîşâbur ve İsfahan’da onunla sohbet ettiğini söylemektedir. Hâkim en-Nîsâbûrî, Halef’ten daha üstün bir âlim olmasına ve hocaları arasında yer almasına rağmen kendisinden hadis nakletmiştir. Kıraat âlimleri Ebû Ali el-Ahvâzî ve Ebü’l-Kāsım Ubeydullah el-Ezherî de Halef’in talebeleri arasında yer alır.

Halef tahsilini tamamladıktan sonra Remle’ye yerleşti ve ticaretle meşgul oldu. Kaynaklarda çok seyahat ettiği belirtilen Halef’in bu seyahatlerinin önemli bir kısmını ticaret maksadıyla yaptığı anlaşılmaktadır. Hatta onun hayatının belli bir döneminden sonra kendini tamamen ticarete verdiği, ticarî hayatının Remle’ye yerleştikten sonra yoğunluk kazandığı söylenmekte ve bu tarihten sonraki seyahatlerinin ticarî amaçla yapıldığı ihtimali artmaktadır. Halef’in hadis âlimi ve hâfızı olduğu kaydedilmiş, çok hadis yazdığı, mükemmel ve güçlü bir hâfızaya sahip bulunduğu belirtilmiştir. Seyahatler neticesinde elde ettiği ilmî birikimi kitap haline getirmiş seçkin âlimlerden biri olan Halef el-Vâsıtî Remle’de vefat etti.

Eserleri. 1. Eṭrâfü’ṣ-Ṣaḥîḥayn (Eṭrâfü Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî ve Müslim). Üç veya dört cilt olduğu belirtilen eserde Ṣaḥîḥ-i Buḫârî ile Ṣaḥîḥ-i Müslim’deki hadislerin baş tarafından bir kısmı alınıp bunların geçtiği yerlere işaret edilmiştir. Müellifin dönemine kadar bu konuda yazılmış kitapları gölgede bıraktığı kabul edilen eserin, Ebû Mes‘ûd ed-Dımaşkī’nin aynı adı taşıyan kitabından daha iyi olduğu kaydedilmektedir. Eserin bazı bölümleri Zâhiriyye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Hadis, nr. 371, 12-21. cüzler; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bulunan kısımları için bk. Sezgin, I, 220).

2. el-Efrâdü’l-ġarâʾibü’l-muḫarrece min uṣûli’ş-şeyḫ Ebi’l-Ḥasen Aḥmed b. ʿAbdillâh b. Ruzeyḳ el-Baġdâdî. Eserin altıncı cüzü Zâhiriyye Kütüphanesi’ndedir (Mecmua, nr. 95, vr. 252-261).

3. el-Cüzʾü’l-evvel mine’l-fevâʾidi’l-münteḳāti’l-efrâd ʿani’ş-şüyûḥi’s̱-s̱iḳāt. Fuat Sezgin, bu eserin bir nüshasının Zâhiriyye Kütüphanesi’nde (Mecmua, nr. 60, vr. 154^a-172^a) bulunduğunu söylemektedir (a.g.e., I, 220).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1997 yılında İstanbul’da basılan 15. cildinde, 239 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.