GÜZELCE MAHMUD PAŞA ÇEŞMESİ

Mahmutpaşa mahallesinde, Mahmud Paşa Külliyesi’nin yakınındaki Yanık Saraylar, Mengene ve Bezciler sokaklarının kavşağında yer alan küçük meydanda olup Vezir Güzelce Mahmud Paşa (ö. 1606) tarafından yaptırılmış tek yüzlü bir çeşmedir. Sol yanına yerleştirilen, II. Osman dönemi Bâbüssaâde ağalarından Mısrî Osman Ağa’ya ait 1031 (1622) tarihli onarım kitâbesinden dolayı Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi adıyla da anılır. Eserin, yakınındaki Mahmud Paşa Külliyesi’nin bânisi, Fâtih Sultan Mehmed devri ricâlinden Sadrazam Mahmud Paşa (ö. 1474) tarafından yaptırılmış ve inşa kitâbesinin sonradan konulmuş olduğu ileri sürülmekteyse de (Tanışık, I, 58; Egemen, s. 674) kitâbenin, “Çünki devletle cülûs eyledi Sultan Ahmed” şeklindeki ilk mısraında adı geçen hükümdarın, çeşmenin inşa tarihinden iki yıl kadar önce 1603’te tahta çıkan I. Ahmed olduğu açıktır. Ayrıca 7-10. mısralarda aktarılan bazı ayrıntıların yardımıyla da kitâbede adı geçen Mahmud Paşa, Fâtih dönemindeki Mahmud Paşa’dan ayırt edilebilmektedir.

Kesme küfeki taşı cephenin ekseninde sivri kemerli bir niş, kemerin üzerinde de son mısraı ebcedle 1014 (1605) tarihini veren mermer inşa kitâbesi bulunmaktadır. Bülbülî mahlaslı bir şairin on dört mısradan meydana gelen sülüs hatlı kitâbe manzumesi on dört kartuşa taksim edilmiş ve bunların altına iki kartuş daha eklenerek sağdakine “Mâşallah”, soldakine de “Tamir 19 Safer sene 1170” (13 Kasım 1756) ibareleri yerleştirilmiştir. Bu durum, söz konusu onarım sırasında kitâbenin bütünüyle yenilendiğini göstermektedir. Kitâbeyi taçlandıran beyzî madalyonun içindeki Abdülmecid tuğrası da çeşmenin bu hükümdar döneminde (1839-1861) bir daha onarıldığına işaret etmektedir. Sivri kemerli nişi yanlardan kuşatan ve normalde kitâbeyi de yukarıdan kavraması gereken silme çerçevenin kitâbenin bitiminde kesintiye uğraması, bu hizadan itibaren kesme taş örgünün yerini tuğla örgüye terketmesi ve ayrıca nişin içindeki kaş kemerli iki maşrapalığın arasına empire (ampir) üslûbunda dikdörtgen bir ayna taşı yerleştirilmesi bu son onarıma ait olmalıdır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1996 yılında İstanbul’da basılan 14. cildinde, 330-331 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.