GĀYETÜ’n-NİHÂYE

Müellif eserin kısa önsözünde, bu kitabını Nihâyetü’d-dirâyât fî esmâʾi ricâli’l-ḳırâʾât adlı diğer bir eserinden kısaltarak yazdığını, esere Ebû Amr ed-Dânî ile Zehebî’nin kitaplarında bulunan kurrâyı aldığını ve bir o kadar da ilâvede bulunduğunu kaydetmektedir. Müellifin adlarını vermediği iki kaynak, Dânî’nin Ṭabaḳātü’l-ḳurrâʾ ve’l-muḳriʾîn’i ile Zehebî’nin Maʿrifetü’l-ḳurrâʾi’l-kibâr isimli eserleridir.

3955 kurrâ ve hâfızın tanıtıldığı Ġāyetü’n-Nihâye’de şahıslar, esas isimleri alfabetik sıraya konulup sıra numarası verilerek dizilmiştir. Ayrıca her harfin sonunda tanıtılan kişilerin meşhur olan künye, nisbe ve lakapları kaydedilerek yanlarına isimleri yazılmış ve böylece eserdeki esas yerlerine atıfta bulunulmuştur. Bazı kişiler hakkında sadece bu kısımda asıl sıra numarası devam ettirilerek kısa bilgiler verilmiştir.

Eserde yer alan şahısların genelde ismi, nisbesi, künyesi ve lakabı, hayatı ve şahsiyeti, kıraatini kimlerden aldığı, hocaları, talebeleri, varsa eserleri zikredilmekte; bazan da o kişiyle ilgili kıssalara, hakkında söylenenlere ve onun öğütlerine yer verilmektedir. Ayrıca bu kişilerin meşhur kıraat kitaplarında adları geçiyorsa buna da işaret edilmektedir. Bunlardan müellifin kendi eseri olan en-Neşr ”ن“, Dânî’nin et-Teysîr’i ”ت“, aynı müellifin Câmiʿu’l-beyân’ı ”ج“, Hüzelî’nin el-Kâmil’i ”ك“, Sıbtu’l-Hayyât’ın el-Mebhec’i ”مب“, İbn Sivâr el-Bağdâdî’nin el-Müstenîr’i ”س“, Muhammed b. Hüseyin el-Vâsıtî’nin el-Kifâyetü’l-kübrâ’sı ”ف“, Ebü’l-Alâ el-Hemedânî’nin Ġāyetü’l-iḫtiṣâr’ı ”غا“ rumuzuyla gösterilmiş; kurrâ isimleri bu eserlerin bazılarında ortaklaşa geçiyorsa o eserlerin rumuzları, tamamında geçiyorsa ”ع“ işareti konulmuştur. Müellif bazan kaynaklarda gördüğü hatalara da işaret etmiştir.

Kendi alanının en önemli kaynaklarından biri sayılan eser, Gotthelf Bergsträsser tarafından Beyazıt Devlet Kütüphanesi nüshası (nr. 234) esas alınarak ve Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’deki iki nüsha (Tarih, nr. 1616, 1647) ile karşılaştırılmak suretiyle neşre hazırlanmıştır. Birinci cildi ile ikinci cildinin ilk yirmi formasının basımı Bergsträsser hayatta iken gerçekleşmiş, onun vefatından sonra ikinci cildin son altı formasının tashih ve neşri Otto Pretzl tarafından tamamlanmış (I-II, Kahire 1933-1935) ve eser Pretzl tarafından hazırlanmış bir fihrist cildi ile birlikte yayımlanmıştır (Kahire 1937).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1996 yılında İstanbul’da basılan 13. cildinde, 414 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.