https://islamansiklopedisi.org.tr/firengi-mahal
1693 yılından beri faaliyet gösteren müessesenin ismi, buradaki binada (mahal) daha önce Avrupalı (Frenk) tüccarların oturmuş olmasından kaynaklanmaktadır. Bâbürlü Hükümdarı Evrengzîb 1691’de burayı, ileride “ders-i Nizâmî” adıyla anılan öğretim usulünü ortaya koyacak olan Molla Nizâmeddin’in ailesine tahsis etmiş ve yaklaşık 250 yıl kadar, bu aileye mensup ilim adamları verdikleri derslerle Dârülulûm-i Firengî Mahal’in faaliyetini yürütmüşlerdir.
Şiblî en-Nu‘mânî tarafından “Hindistan’ın Cambridge’i” olarak nitelendirilen Firengî Mahal, XVIII ve XIX. yüzyıllarda Hindistan’daki en önemli İslâmî eğitim merkezlerinden biri idi; bununla birlikte bilinen mânada teşkilâtlı bir kurum haline gelmesi ancak XX. yüzyılın başlarında mümkün olmuştur. Genel olarak burada ulemânın kendi evlerinde ayrı ayrı ders vermeleri usulü takip edilmiş ve masraflar Bâbürlüler devrinde kısmen sultanlar tarafından karşılanmıştır.
Esas itibariyle ders-i Nizamî usulünün uygulandığı öğretimde özellikle fıkıh ve mantık üzerinde çok duruluyordu; dolayısıyla bu müessesenin eğitim anlayışı, Şah Veliyyullah’ın Delhi ve onun bir bakıma devamı olan Diyûbendî usullerinden farklıdır ve daha çok bir aile geleneği şeklinde gelişen Firengî Mahal’de tasavvufî hayat da bütün canlılığı ile yaşatılmıştır. Firengî Mahal ulemâsı zaman zaman Hindistan’ın Madras, Râmpûr, Haydarâbâd gibi şehirlerine giderek oralarda da ders vermişlerdir; ancak asıl merkez her zaman için önemini korumuştur.
Firengî Mahal ulemâsı aynı zamanda yazdıkları eserlerle çok meşhur olmuşlardır. Meselâ Abdülhay el-Leknevî’nin kitapları ve fetvaları (bk. MECMÛA-i FETÂVÂ) bugün dahi Güney Asya müslümanları için vazgeçilmez birer kaynaktır. Yine Firengî Mahal’in en önemli temsilcilerinden olan Mevlânâ Abdülbârî (Kıyâmüddin Muhammed), aktif siyasî hayatının yanı sıra yazdığı irili ufaklı 111 eserle dikkat çekmektedir. Abdülbârî ayrıca Firengî Mahal’in kurumlaşmasını da gerçekleştiren kişidir. 1905’te tesis ettiği Medrese Âliye Nizâmiye (Medresetü’n-Nizâmiyye) ile Firengî Mahal eğitimini bir sisteme oturtmuş ve bu medrese 1960’lara kadar faaliyet göstermiştir. Firengî Mahalliler Hindistan müslümanlarının siyasî mücadelelerinde de ön saflarda yer almışlardır. Bu arada XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı davasının savunuculuğunu üstlenmişler ve bütün Güney Asya’daki geniş bağlantılarının yardımıyla özellikle Hindistan Hilâfet Hareketi sırasında çok aktif rol oynamışlardır. Esasen Firengî Mahalliler, siyasî faaliyetleri ve kimlikleri itibariyle Hindistan’daki dinî tedrisat ekolleri içerisinde en fazla dikkat çekenler arasında yer almışlardır.
XX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hem Pakistan’ın kuruluşuyla ilmî kadronun bir kısmının Hindistan’dan ayrılması, hem de dinî eğitim anlayışının değişmesi Dârülulûm-i Firengî Mahal üzerinde etkisini hissettirmiş ve müessese eski önem ve canlılığını kaybetmiştir. Bununla birlikte Hindistan’ın özellikle son iki asırlık ilim, kültür ve siyaset tarihinde oynadığı rol her zaman için önemini koruyacaktır.
BİBLİYOGRAFYA
Şiblî Nu‘mânî, Maḳālât, A‘zamgarh 1955, s. 91-123.
P. Hardy, The Muslims of British India, Cambridge 1972, s. 114, 173.
Mujeeb Ashraf, Muslim Attitudes towards British Rule and Western Culture in India, Delhi 1982, s. 249, 251.
B. D. Metcalf, Islamic Revival in British India: Deoband 1860-1900, Princeton 1982, s. 29-35.
G. Minault, The Khilafat Movement, New York 1982, s. 32-38.
M. Mujeeb, The Indian Muslims, New Delhi 1985, s. 407-408.
Azmi Özcan, Pan-İslamizm: Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1914), İstanbul 1992, s. 196-198, 224-227.
a.mlf., “Dârülulûm”, DİA, VIII, 553.
A. S. Bazmee Ansari, “Dār al-ʿulūm”, EI2 (İng.), II, 132.
a.mlf., “Dârü’l-ʿulûm”, UDMİ, IX, 132.
F. C. R. Robinson, “Farangī Maḥall”, EI2 Suppl. (İng.), s. 292-294.
