el-FEVÂİDÜ’l-MECMÛA

Tam adı el-Fevâʾidü’l-mecmûʿa fi’l-eḥâdîs̱i’l-mevżûʿa’dır. Şevkânî kitabın mukaddimesinde, hadis diye uydurulmuş sözlerden kurtulmanın yegâne yolunun onları tanımak olduğunu belirtmekte, hadis âlimlerinin hadis uydurmacılığına karşı, yalancıların ve zayıf râvilerin biyografilerine dair eserler ve uydurma rivayetleri bir araya toplayan kitaplar yazarak mücadele ettiklerini söylemektedir. Eserini telif ederken başvurduğu kaynakları sayan müellif bunların başlıcalarının Cûzekānî’nin el-Ebâṭîl, İbnü’l-Cevzî’nin Kitâbü’l-Mevżûʿât, Radıyyüddin es-Sâgānî’nin Mevżûʿât, Fîrûzâbâdî’nin Ḫâtimetü Sifri’s-saʿâde, Süyûtî’nin el-Leʾâli’l-maṣnûʿa, Ẕeylü’l-Leʾâli’l-maṣnûʿa ve Kitâbü’l-Vecîz, Zeynüddin el-Irâkī’nin el-Muġnî ʿan ḥamli’l-esfâr, Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî’nin el-Maḳāṣıdü’l-ḥasene, İbnü’d-Deybâ‘ın Temyîzü’ṭ-ṭayyib mine’l-ḫabîs̱, Muhammed Tâhir el-Fettenî’nin Teẕkiretü’l-mevżûʿât adlı kitapları olduğunu belirtmektedir. Hatta bazı ricâl ve tahrîc kaynaklarındaki mevzû rivayetleri de eserine aldığını, böylece mevzûat konusunda daha önce kaleme alınan kitapların muhtevasını bir araya getirmeye çalıştığını, bu sebeple el-Fevâʾidü’l-mecmûʿa’ya sahip olan bir kimsenin mevzû hadisler konusunda yazılmış bütün eserleri elinde bulundurmuş sayılacağını söylemektedir.

Senedleri zikredilmeyen mevzû rivayetler konularına göre sıralanmış olup bunlar tahâret, namaz, oruç, hac gibi fıkhî bahislerden; Kur’an’ın, Hz. Peygamber’in, tanınmış sahâbîlerin, bazı zaman ve mekânların faziletleri, dualar, iman vb. konulardan ibarettir. Eserdeki 1423 rivayetin tamamına yakını Resûl-i Ekrem’e nisbet edilen sözler olup bunlar “hadis” kelimesiyle başlamakta, daha sonra muhtelif şahıslara nisbet edilen bazı sözler “kavlü fülân” başlığı altında nakledilmektedir.

Kendilerinden alıntı yapılan müelliflerin rivayetleri değerlendirilirken onların kullandıkları tabirler aynen verilmekte, bazı münekkitlerin birbiri hakkındaki itirazları da nakledilmektedir. Rivayetler, faydalanılan kaynakların kısa değerlendirmesiyle birlikte ve genellikle kısaca zikredilmekle beraber önemli görülen bazı rivayetler hakkında geniş açıklamalar yapılmaktadır.

Mevzûat literatürü hakkında değerli bilgilerin yer aldığı kitapta, mevzû hadislere çok yer veren veya içindeki hadislerin tamamı mevzû olan eserlerle naklettiği rivayetlere güvenilmemesi gereken tefsirler zikredilmekte ve hadis uydurmakla tanınan kimselerin adları verilmektedir. Eser, daha önceki mevzûat literatürünün bir özeti ve değerlendirmesi mahiyetindedir. Kettânî, Abdülhay el-Leknevî’den naklen Şevkânî’nin bu eserinde, İbnü’l-Cevzî gibi müelliflerden etkilenerek sahih ve hasen mertebesindeki birçok hadisi mevzû diye gösterdiğini belirtmektedir (er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 152).

el-Fevâʾidü’l-mecmûʿa Leknev (1272), Dehli (1272) ve Lahor’da (1302) basılmış, daha sonra Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî’nin tahkiki ve Abdülvehhâb Abdüllatîf’in tashihiyle birlikte Kahire’de neşredilmiştir (1380/1960).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 12. cildinde, 502 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.