el-BAHRÜ’z-ZEHHÂR

Tam adı el-Baḥrü’z-zeḫḫâr el-câmiʿ li-meẕâhibi ʿulemâʾi’l-emṣâr olan eser, ashaptan itibaren elliyi aşkın müctehidin görüşlerini değerlendirmesi yönünden karşılaştırmalı bir fıkıh kitabı, yer yer akaid, kelâm ve fıkıh usulü ile ilgili bazı meseleleri ele alması bakımından ise ansiklopedik bir çalışma özelliği taşımaktadır. Ayrıca eserlerinde, başta Ehl-i beyt olmak üzere muhtelif mezheplerin görüşlerine yer veren Emîr es-San‘ânî ve Şevkânî gibi tanınmış Yemen âlimleri için de temel kaynak vazifesi görmüştür.

Eserin kısa mukaddimesinde ilim öğrenmenin önemi üzerinde durulmakta, taklidin çerçevesi çizildikten sonra müctehidsiz bir çağın bulunamayacağı belirtilerek ictihadın gerekliliği vurgulanmaktadır. Eser “Kitâbü’t-Tahâre”den “Kitâbü’s-Siyer”e kadar toplam elli yedi bölümden oluşmaktadır. Genellikle “kitâb” ve “bâb” olarak adlandırılan ana başlıklarının sözlük anlamları verildikten sonra çeşitli fasıllar açılmaktadır. Ashap birinci, tâbiîn ikinci, Ehl-i beyt üçüncü ve diğer fakihler de dördüncü sırada olmak üzere ictihadlarına müracaat ettiği âlimleri tabakalara ayıran müellif, her meseleyle ilgili görüşleri açıklarken bu sırayı gözetmektedir. Tekrarlardan kaçınmak maksadıyla da isimleri sık sık geçen âlimlerin her biri için birer rumuz kullanmaktadır. Meseleleri imkân nisbetinde delilleriyle birlikte izah eden, Zeydî mezhebine ait olsun olmasın delili kuvvetli olan, zaman ve mekânın değişmesiyle birlikte ortaya çıkan problemlerin çözümünde kolaylık sağlayan görüşleri tercih eden müellifin, mukaddimedeki açıklamasına uygun olarak yeri geldikçe ictihadlarda bulunduğu da görülmektedir.

Müellifi tarafından Ġāyetü’l-efkâr ve nihâyetü’l-enẓâr el-muḥîṭa bi-ʿacâʾibi’l-Baḥri’z-zeḫḫâr (yazmaları için bk. Brockelmann, II, 239; Suppl., II, 245) adıyla şerhedilen eser üzerine, Hüseyin b. Yahyâ Haneş eş-Şehârî’nin el-Ḳamerü’n-nevvâr ʿale’l-Baḥri’z-zeḫḫâr (yazmaları için bk. Habeşî, s. 249); Hâşim b. Yahyâ b. Muhammed eş-Şâmî’nin Nefeḥâtü’l-enẓâr ḥâşiye ʿale’l-Baḥri’z-zeḫḫâr adlarıyla yazdıkları şerhler yanında Ali b. Ahmed ed-Dâî el-Yemenî ile Emîr es-San‘ânî de birer şerh kaleme almışlardır. Ayrıca Sâlih b. Mehdî el-Makbilî’ye ait el-Menâr fi’l-muḫtâr mine’l-Baḥri’z-zeḫḫâr (yazmaları için bk. Brockelmann, II, 240; Suppl., II, 246; Habeşî, s. 250) ve Abdullah b. Hasan b. Yahyâ el-Kāsımî ed-Dahyânî’ye ait Nücûmü’l-enẓâr el-müntezeʿ mine’l-Baḥri’z-zeḫḫâr adlı muhtasarları da vardır. Behrân tarafından tahrîc edilen hadisleri Cevâhirü’l-aḫbâr ve’l-âs̱ârü’l-müstaḫrece min lücceti’l-Baḥri’z-zeḫḫâr adlı eserde toplanmıştır. el-Baḥrü’z-zeḫḫâr bu eserle ve Abdullah b. Abdülkerîm el-Curâfî’nin ta‘lîkātı ile birlikte Kahire’de beş cilt halinde neşredilmiş (1366-1368/1947-1949), daha sonra San‘a’da da ofset baskısı yapılmıştır (1409/1988).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1991 yılında İstanbul’da basılan 4. cildinde, 518 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.