https://islamansiklopedisi.org.tr/edib-i-nisaburi-muhammed-taki
Nîşâbur’un güneyinde Hayrâbâd köyünde doğdu. Kendisinden önce yaşayan ve Edîb-i Nîşâbûrî diye meşhur olan Şeyh Abdülcevâd’dan ayırt edilmek için “Edîb-i Sânî” diye anılır. Afganistan’da kabile reisliği yapan ailesi daha sonra İran’a gelip yerleşmişti. Edîb-i Nîşâbûrî okuma yazmayı terzilik yapan babası Mirza Esedullah’tan öğrendi. On sekiz yaşına kadar babasının yanında çalıştı. Daha sonra babası onu Meşhed’e gönderdi, ancak hocasını beğenmediği için Nîşâbur’a döndü. Bir süre tanınmış bir âlim olan dayısı Şeyh Muhammed Kedkenî’den ders aldıktan sonra Abdülcevâd Edîb-i Nîşâbûrî, Âgā Büzürg Hekîm Şehîdî ve Şeyh Esedullah-ı Yezdî gibi âlimlerin derslerine devam etti. İran ve Arap dili ve edebiyatları, mantık, felsefe, dinî ilimler, astronomi ve eski tıp alanlarında bilgi sahibi oldu. Öğrenimini tamamladıktan sonra Meşhed’de, evinde ve evinin dışında yedi ayrı medresede ders veren Edîb-i Nîşâbûrî öğrencilerinden aldığı az bir ücretle geçimini sağladı. Kendisine ancak ömrünün sonlarına doğru Âsitân-ı Kuds vakıflarından maaş bağlandı. 11 Aralık 1976’da öldü.
Eserlerinden çok hocalığı ile tanınan Edîb-i Nîşâbûrî birçok müderris, vâiz, yazar, araştırmacı, üniversite profesörünün yetişmesini sağlamıştır. Öğrencileri tarafından derlenen Risâle-i Kâfiye ve bu kitaba ek olarak yazılmış Gevhernâme, Ṭarîḳatnâme, Târîḫ-i Edebiyyât-ı ʿArab, Târîḫ-i Edebiyyât-ı Îrân, Tâbiş-i Cân u Bîniş-i Revân, Ârâyiş-i Süḫan adlı eserleriyle divanı henüz basılmamıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Muhammed Rızâ Hakîmî, “Edîb-i Nîşâbûrî Marûf bi «Edîb-i S̱ânî»”, Yâdnâme-i Edîb-i Nîşâbûrî (nşr. Mehdî Muhakkık), Tahran 1365 hş./1986, s. 1-24.
Ali Ekber İlâhî Horasânî, “Ḥüccetülḥaḳ Şeyḫ Muḥammed Taḳī Edîb-i Nîşâbûrî «Vîjeġīhâ u Ḫâṭırât»”, a.e., s. 25-33.
Ali Mûsevî Germârûdî, “Edîb-i Nîşâbûrî-yi Düvvüm”, a.e., s. 34-39.
Ahmed Edîb Nîşâbûrî, “Peyvest: Şerḥ-i Muḫtaṣarî ez Zindegânî-yi Üstâd ve Vaṣiyyetnâme-i Û”, a.e., s. 355-363.
