EBÛ MİHNEF

Kûfe’de doğdu. Hayatı hakkında bilgi yoktur. Büyük dedesi Mihnef b. Süleym sahâbî olup Hz. Peygamber’den hadis rivayet etmiş ve Sıffîn’de Hz. Ali’nin saflarında savaşmıştır.

Ebû Mihnef, Câbir el-Cu‘fî, Mücâlid b. Saîd, Sak‘ab b. Züheyr ve bazı meçhul râvilerden hadis almış, kendisinden de Abdurrahman b. Mağrâ ve Ali b. Muhammed el-Medâinî rivayette bulunmuşlardır. Cerh ve ta‘dîl âlimleri onun hakkında “leyse bi-me’mûn” (güvenilir değil), “metrûkü’l-hadîs” (hadisi kabul edilmez) gibi hükümler vererek rivayet ettiği hadisleri kesinlikle reddederler. İbn Adî, Ebû Mihnef’in aşırı bir Şiî olduğunu söyler ve rivayetlerinin hiçbir senede dayanmadığını belirtir. Zehebî kendisinden “Râfizî” diye söz ederek onu Seyf b. Ömer, Abdullah b. Ayyâş ve Avâne b. Hakem ile aynı seviyede kabul eder.

Ebû Mihnef’in ridde savaşları, Suriye ve Irak’ın fethi, Cemel, Sıffîn ve Hâricîler gibi konular başta olmak üzere hicretin ilk asrındaki muhtelif hadiselere dair otuz üç kitap veya risâle kaleme aldığı ileri sürülmektedir. Bir kısmı ona nisbet edilen veya sonradan yapılan ilâvelerle tahrife uğrayan bu eserlerde çoğu kendi yaşadığı döneme ait olmak üzere Hâricîler’in ve Şiîler’in isyanlarına yer verilmiştir. Onun bâriz vasfı, eserlerine İslâmiyet’in ilk devrine ait olaylarla değil fetihlerle başlamış olması ve esas olarak Sıffîn Savaşı’ndan itibaren içinde yaşadığı dönem hakkında bilgi vermesidir. Taberî, hicrî 132 (749-50) yılına kadar cereyan eden olayları onun eserlerinden almıştır. Kabilesi Ezd’in rivayetlerine güvenen Ebû Mihnef, eserlerinde Kûfe mektebi yanında Temîm, Hemdân, Tay ve Kinde kabileleriyle Şa‘bî’nin ve Medine mektebinin rivayetlerine de yer vermiştir. Ebû Mihnef, Emevîler’e karşı Hz. Ali taraftarlarını desteklemekle birlikte rivayetlerinde hizipçi ve gerçekleri tahrife mütemayil değildir. Ancak hoşuna gitmeyen bazı olaylarla ilgili olarak sustuğu söylenebilir. Eserlerinde canlı anekdotlara, heyecanlı hutbelere ve şiirlere yer vermiştir. Bu bakımından gece sohbetlerinde okunan hikâyelerle (semer) eski Arap kabile savaşlarını konu alan rivayetlerin (eyyâmü’l-Arab) tesiri altında kalmıştır. İbnü’n-Nedîm onu Irak bölgesi tarihini en iyi bilen tarihçi olarak zikreder. Belki de bundan dolayı şarkiyatçılar kendisine çok önem vermişler ve eserleri üzerinde geniş araştırmalar yapmışlardır. Wellhausen’in eserlerinde Ebû Mihnef’in rivayetleri büyük yer tutar. Ursula Sezgin de onunla ilgili olarak Abū Miḫnaf: Ein Beitrag zur Historiographie der umaiyadischen Zeit (Leiden 1971) adlı önemli bir çalışma yapmıştır.

Eserleri. 1. Maḳtelü’l-Ḥüseyn (Maṣraʿu’l-Ḥüseyn ve mâ cerâ lehû veya Aḫbâru maḳteli’l-Ḥüseyn). Kerbelâ Vak‘ası’na dair olan bu kitabın çeşitli yazma nüshaları vardır. Eser Necef (1343, 1347) ve Küveyt’te (1987) yayımlanmıştır.

2. Ḫaberü’l-Muḫtâr ve İbn Ziyâd. Muhtâr es-Sekafî ile Ubeydullah b. Ziyâd hakkındadır.

3. Sîretü’l-Ḥüseyn.

4. Kitâbü’ṣ-Ṣıffîn. İbn Ebü’l-Hadîd, Şerḥu Nehci’l-belâġa’sında bu eserin bazı bölümlerini iktibas etmiştir.

5. Kitâbü’l-Ġārât.

6. Aḫbârü’l-Ümeviyyîn. Fuat Sezgin tarafından yayımlanmıştır (Leiden 1972; eserlerin yazma nüshaları için bk. Sezgin, I, 308-309).

Kaynaklarda zikredilen diğer eserlerinin (bk. U. Sezgin, s. 99 vd.) zamanımıza intikal etmediği anlaşılmaktadır. Ancak Taberî, Belâzürî, Mes‘ûdî gibi tarihçiler Ebû Mihnef’in eserlerinden faydalanmışlardır (bk. a.g.e., s. 39-63).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 10. cildinde, 188-189 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.